3 خصلت‌ تغییرناپذیر ما ایرانیان

علیرضا خرم‌روز

---

خصلت اول:
عدم درک فعالیت‌های زیربنایی و توجه جامعه به کنش‌های مقطعی است. این آسیب از آنجا نشات می‌گیرد که همواره در جامعه ایران، افراد برای رسیدن به منافع شخصی بدون صبر و حوصله حرکت می‌نمایند، لذا بجای برنامه ریزی میان مدت و بلند مدت برای رسیدن به سود بیشتر و منفعت پایدار‌تر به منافع کوتاه مدت رضایت می‌دهند و همواره به این دلیل، حاکمیت را مقصر می‌ دانند، حال آنکه کمی تفکر درباب موضوع مورد نظر، می‌تواند چالشی ملی و حاکمیتی را مرتفع سازد و در حقیقت بجای سیاست‌های مُسکن به درمان بلند مدت آسیب‌های ملی و اجتماعی منجر شود.

نمونه بارز این امر در مسئله یارانه‌ها هویداست، از آنجا که یارانه‌ها تنها برای پرداخت قبوض انرژی کفایت می‌کند بسیار عقلانی است که با انصراف از آن به ایجاد یک واحد تولیدی در کشور کمک رسانی شود تا بجای اینکه یک نفر بتواند هزینه چند قبض را پرداخت کند، چند نفر در یک تولیدی مشغول شوند و در ازای آن هزینه‌ای چند برابر تامین گردد؛ اما متاسفانه به دلیل رویکرد مقطعی جامعه ایرانی این مسئله امکان پذیر نیست و در نهایت باید گفت که به همین دلیل است، که امکان پیگیری پروژه‌های بلند مدت در ایران وجود ندارد؛ این در حالی است که، کشورهایی که مردم ما به آنها غبطه می‌خورند برای پیگیری یک آزمایش روان‌شناسی که تنها در پایان به یک مقاله علمی منجر می‌شود، به مدت تقریبی ده سال برنامه ریزی و فعالیت مداوم می‌کنند و دست آخر آن مقاله مبدا تغییر و تحول شگرف در علم می‌شود.

خصلت دوم:
برخورد هیجانی با اتفاقات و رویدادهاست. این مسئله از بزرگترین آسیب‌های اجتماعی کشور است. تاریخ نشان داده است خوشحالی بیش از حد از یک رویداد و از طرف دیگر واکنش عصبی افراطی به یک اتفاق دیگر از روی ناراحتی، همواره در پایان موجبات سرخوردگی افراد را در جامعه فراهم آورده است. اینکه شادی از یک اتفاق سیاسی یا ورزشی در حد افراط پیش برود، مسئله‌ی غریبی برای ما نیست و از این رو است که در لحظه حساس و بزنگاه هر واقعه از منفعت آن غافل می‌مانیم و چه بسا سود اصلی آن اتفاق را از دست می‌دهیم و در پایان کار با متهم کردن یکدیگر علت از دست دادن آن را به هم نسبت می‌دهیم. متاسفانه این خصیصه در قبال هر موضوع به خصوص سیاست به وفور دیده می‌شود.

نمونه این امر در برجام هویدا بود. از یک سو طرفداران آن با افراط به شادی بیش از حد پرداختند و توقعاتی را از دولت طلب کردند که پس از یک ماه متوجه شدند این گستره اختیارات در محدوده یک برنامه جامع اقدام مشترک امکان پذیر نیست؛ لذا سرخورده شدند. عده مقابل نیز با برخورد عصبی شدید نسبت به تیم مذاکره کننده، آنها را خائن نامیدند! نتیجه جالب اینکه اکنون طرفداران و مخالفان هیجانی برجام دچار سرخوردگی شدند و طبق عادت این حال روحی خود را ناشی از رفتار طرف مقابل می‌دانند. حال آنکه خواست و حرکت غیر منطقی خودشان باعث این موضوع شده است.

خصلت سوم:
عدم مسئولیت پذیری در وقایع و کشاندن اتفاقات ناگوار به صحنه‌های بزرگ‌تر است. همگان گواه هستند، زمانی که یک مسئولیت به فردی سپرده می‌شود ابتدا در پی ایجاد راهی برای کسب منافع شخصی، سپس رزومه‌سازی و در پایان، انجام آن کار در سطحی‌ترین وضع برای رفع تکلیف است، به همین دلیل روحیه کار جمعی در میان ایرانیان در حداقل‌ترنین سطح است و تا حدودی هیچ کس از اینکه طرف دومی از کار او سر در بیاورد رضایتمند نیست و خود را عالم بی‌همتای آن فعل می‌داند. این مقوله نوعی عدم مسئولیت پذیری را بوجود می‌آورد، زمانی که یک فاجعه ناگوار رخ می‌دهد، افرادی که تا دیروز خود را دایره المعارف مدیریت بحران معرفی می‌کردند و در نشست‌ها و همایش‌ها سخنرانی می‌کردند، پا پس می‌کشند و صرفا با انداختن تقصیر به گردن طرف مقابل آن را از خود رفع می‌نمایند.

این موضوع تا حدی پیش می‌رود که افراد برای تبرئه ساختن خود حاضرند مسئله را به سطح ملی بکشانند. در مجموع این سه خصلت عمده همواره ایرانیان را آزار داده است و انداختن آن به گردن دولتی خاص یا حکومتی خاص از بهانه‌های رایجی است که صرفا برای آرامش وجدان استفاده می‌شود. خواست تک تک افراد در رفع این آسیب‌های اخلاقی در اصلاح امور موثر است و الا هیچ بخشنامه و سخنرانی قادر به حل آن نیست.