به روز شده در ۱۴۰۳/۰۱/۰۹ - ۲۱:۵۸
 
۱۴
تاریخ انتشار : ۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ساعت ۱۰:۴۹
کد مطلب : ۶۱۱۶۹
جريان شناسي سياست ايران

پريروز و ديروز و امروز؛ از انقلاب تا اعتدال

پريروز و ديروز و امروز؛ از انقلاب تا اعتدال
سيد سبحان تقوي
فعال اصلاح طلب دانشگاه شيراز

گروه مقالات: نظام جمهوری اسلامی ايران، نظامي ست ترکيبی که به لحاظ حقوقی- سياسی سه وجهِ مهم مي تواند داشته باشد؛ به عبارتی، اين نظام تلفيقی است از اين سه:
١- وجه کاريزماتيک يا فرهمندانه
٢- وجه اليگارشيک يا گروه سالارانه
٣- وجه دموکراتيک يا مردم سالارانه
جای پای هر سه را مي توان در قانون اساسی يافت. آنجا که در قانون اساسی بحث از ولی فقيه به ميان می آيد همان جايي است که وجه کاريزماتيک قضيه پررنگ است و البته اين وجهِ کاريزماتيک متناسب بود با رهبری امام خمينی در ابتدای انقلاب. از اين که بگذريم، در بسياری موارد می بينيم که طبقات خاصی از جامعه ي ايران در قانون اساسی امتيازات ويژه اي دارند.

در آن دعواهای ابتدای انقلاب، بخشی از جامعه که روحانيت و طبقه ي فقها بود توانست خود را بر ساير طبقات غالب کند و در قانون اساسی جاهايي را برای خود نگاه دارد و راه هايي را پيش پای خود باز بگذارد. بسياری از مناصب در قانون اساسی جمهوری اسلامی اصلاً خاصّ طبقه روحانيون و فقهاست. در آن بخش از قانون اساسی که صحبت از حقوق ملت به ميان می آيد وجهه ي دموکراتیک قضيه نمود می يابد.

از همان ابتدای انقلاب اسلامی اگر بخواهيم سياست را در ايران جريان شناسی کنيم، بايد گفت با توجه به حضور امام خمينی(ره) در جامعه، اداره کشور غالباً به صورت کاريزماتيک بود؛ يعنی همگان از سرِ قبول و با اعتقادی قلبی سخنان ايشان را می پذيرفتند. بعد از وفات امام خمينی و رهبری آيت الله خامنه ای و دوره هشت ساله رياست جمهوری آيت الله هاشمی رفسنجانی، بُعد الگارشيک قضيه غالب شد؛ يعنی عمده ي نسبت های خويشاوندی ميان- روحانيتی ما در همان ٨سال شکل گرفت؛ پيوندها و نسبت ها و مرزبندی های سياسی در همان دوران پررنگ شد و تا امروز هم برجا ماند. دوره ٨ساله خاتمی البته بيشتر صبغه ي دموکراتيک داشت و سويه های مردم سالارانه قوت گرفت.

٨سالِ احمدی نژاد را اما مي‌توان يک حرکت فرعی در کنار آن جريان اصلیِ از ابتدای انقلاب در نظر گرفت که مي بايست قدری عميق تر بدان پرداخت. احمدی نژاد و اطرافيانش، هيچ کدام از آن سه وجهه ای که سخنش رفت نصيبی نداشتند. احمدی نژاد به لحاظ کاريزماتيک حرفی برای گفتن نداشت و جز معدودی در تهران، آن هم به واسطه شهردار بودنش، تا قبل از انتخابات سال٨٤ حتی اسم او را نشنيده بودند و هيچ گونه نسبت کاريزماتيکی بين جامعه و او برقرار نبود.

به لحاظ اليگارشيک هم او از طبقه روحانيت به شمار نمي رفت و نسبتی با آن طبقه نداشت؛ يعنی در نظام خويشاوندیِ ميان- روحانيتیِ حاکم جا نمي گرفت. ديگر اين که اصلاً انديشة سياسیِ احمدی نژاد و اطرافيانش برآمده از يک بستر دموکراتيک نبود {او در يكي از سخنراني هايش علنا گفت واژه دموكراسي حالت تهوع ايجاد مي‌كند!)؛ چون در نظر تصوری از دموکراسی نداشت لذا در عمل هم نمي توانست دموکرات باشد. بايد پرسيد که او چه کرد تا اين سه خلأ را پر کند؟ کوشيد تا شوربايي از اين هر سه را برای خود درست كند؛ هر چند بسيار سطحی. البته در مورد اول تا حدی موفق بود و توانست کاريزمایي برای خود دست و پا كند؛ به خصوص در آن سالهای ابتداييِ روی کار آمدنش.

اما در مورد سوم يعنی سويه ي دموکراتيک به هيچ عنوان موفق نبود؛ چراکه اصلاً در چنين فضايي تنفس نمی‌کرد. احمدی نژاد به خوبی می دانست که چهره کاريزماتيکی نيست لذا کاری که کرد اين بود که به پوپوليسم روی آورد؛ يعنی برای جبران فقدانِ کاريزمای خود از پوپوليسم و عوام فريبی بهره برد. از همان ابتدا شعارهای درشتی می داد که در آسمان و زمين جا نمي شد. از عدالت اجتماعی بسيار شعارگونه سخن مي گفت. مي كوشيد زبانش، زبان مردم کوچه و بازار باشد و خود را دل نگران مردمان طبقات پايين جامعه نشان دهد و امتيازاتی به اقشار تهی دست می بخشيد.

از واگذاری مسکن و يارانه و استخدام بلامتعارف بهره مي برد تا برای خود جايي در دل ها باز کند. بدش نمی آمد رابين هود باشد و البته بايد انصاف داد که خصوصاً در آن 4سالِ اول رياست جمهوری اش در اين وادي موفق بود. گروهی از مردم واقعاً گمان کردند که احمدی نژاد همان موعودِ اجتماعی آنهاست و کسی است که آمده تا آنها را از گرسنگی و درماندگی نجات دهد. از آوردن پول نفت بر سرِ سفره ها و از ميان بردن بيکاری و ريشه کن کردن فساد و... سخن مي گفت و جماعتی هم هرآنچه را که وعده مي داد به گوشِ قبول می شنيدند و به برآورده شدنش دل می بستند.

آدمی به تعبير "مانس اشپربر" در روزگاران سخت، در آن دوران که کاری از دستش ساخته نيست به سادگی به باورِ اعجاز سياسی و اجتماعی متوسل مي‌شود و به هر وعده ای که مي شنود دخيل می بندد. مردمان در روزگاران سخت، سخنان باورنکردنی را بسيار راحت تر باور مي‌کنند و در نااميدی به سادگی اميدوار مي‌شوند.

تا اينجا سخن از کاريزمای او بود اما به لحاظ وجهه اليگارشيک. از آنجا که جايي در آن نظام نداشت با اين گروه درافتاد؛ يعنی چون نمی توانست از امتيازات آن گروه نفعی ببرد کوشيد تا خود را در طرف مقابل اين جريان تعريف كرده، مگر از اين طريق برای خود کسب جايگاهی کند. به ياد بياوريد که از همان ابتدا، يعنی از همان سال ٨٤ با شعار مقابله با توده های ثروت و قدرت و بريدنِ دُمِ آقازاده ها روی کار آمد. در آن مناظرات تلويزيونی خيلی بی پرده از بعضی چهره های سرشناس روحانی مثل آيت الله هاشمی رفسنجانی، حجج الاسلام ناطق نوری و مهدی کروبی گفت و سعی کرد تا خود را در تقابل با اين جريان تعريف کند.

اينجا هم تا حدی موفق بود اما بيشتر وعده های او برای برملا کردنِ رازهای نهان اين طايفه در حدّ شعار باقی ماند و در نهايت جز فيلمي از بده بستان مرتضوي و يكي از برادران لاريجاني كه در مجلس پخش شد، چيزی از آستين وی درنيامد؛ كه آن هم به جهت منازعات سياسی ميان تيم خود و مخالفانش بود. او برادران لاريجانی را نشانه رفت نه روحانيت سرشناس را.

به لحاظ دموكراتيك اما گرچه کوشش بسيار کرد اما هرچه کرد به جايي نرسيد. در اين چند سالِ آخر عمرِ رياستش هر تير که در ترکش داشت انداخت اما همگی بی فايده بود. به ياد بياوريد نامه او را برای برکناری رئيس دانشگاه تهران بدين بهانه که چرا فضای دانشگاه تا بدين اندازه بسته است! اين اواخر حتی نقل شد که احمدی نژاد برای رفع حصر آقايان موسوی و کروبی نامه ای هم به رهبری نوشته است!

با اين حال، دوره احمدی نژاد را تنها بايد يک حرکت فرعی در کنار آن مسير اصلی به شمار آورد نه چيزی بيشتر. داستان دولت روحاني هم حديث ديگري ست. برخی از صاحب نظران حوزه سياست داخلی ايران از سالها پيش و شايد اواخر دهه هفتاد، پيش بينی کرده بودند زمانی خواهد رسيد که چنين دولتی بر سرِ کار بيايد. از همان زمان در تقسيم بندی های سياسی هميشه ميان دو طيفِ راست و چپ، گروهی قرار داشت که شايد بتوان "عمل گرايانِ مصلحتی" ناميدشان.

اينان مشی ميانه ای داشتند و با کسی در نمی افتادند. هم با رهبری ارتباط خوبی داشتند، هم با آيت الله هاشمی و هم با سيد محمدخاتمی. همان ايام عده ای پيش بينی مي كردند که آن درآويختن ها و به جانِ هم افتادن های راست و چپ، اصولگرايان و اصلاح طلبان، نهايتاً به تضعيف هر دو می انجامد و نتيجه آن مي شود که گروه جديدی سر بر كند.

آن پيش بينی ها البته درست از آب درآمد و عمل گرايان مصلحتی که در هر دو طيف راست و چپ بودند رفته رفته از جريانِ خود فاصله گرفتند و به هم نزديک شدند تا نهايتاً به هم رسيدند و امروز می بينيم آن دسته از کارگزارانی که بيشتر با اصلاح طلبان مراودت داشتند با آن عمل گرايانِ راست که هرچند از محافظه كارانِ افراطي نبودند اما همواره مرزبندی خود را با اصلاح طلبان رعايت مي كردند دور هم جمع شده و زير يک سقف در جلسه هيئت دولت مي نشينند و شايد خودِ دکتر روحانی برجسته ترين چهره اين گروه باشد.

بهروز
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۳:۰۶
بنظرم مطالب فوق تحلیل منطقی از وضعیت حال شده و بدرستی جریانات موجود را مورد بررسی قرار گرفته و با یک نگاه کلی میتوان شاکله سیاسی جامعه رو ببینیم و این باید درس عبرتی برای مردم باشد که در نگاه کلان جامعه احساسی عمل نکرده چرا که هر تصمیم از طرف مردم در هر مقطعی بازخور ان به خود مردم است (263970)
کار، آزادی، جامعه ی مدنی
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۳:۴۵
اگرچه گروه جدیدی سربرآورده است و قابل احترام، ولی مطمئن باشید اگراصلاحات باتمام توان واردصحنه شود - حتی اگرباکاندیدای اعتدال همزمان باشند- بازهم پیروز اصلاحات است!
روحانی حداقلی ترین گزینه بود...
نسل70 دیگر حوصله ی مماشات بااقتدارگرایان راندارد... (263974)
علی
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۵:۰۰
با سلام
جنابِ "کار ، آزادی ، جامعه مدنی" !
بنده در قسمتِ نظراتِ خبرِ "نه دانش؛ نه دانشمند هیچکدام به کار نمی‌آیند" با شما با لحنِ مناسِبی سخن نگفتم . از شما پوزش میخواهم . (263989)
کار، آزادی، جامعه ی مدنی
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۶:۰۵
اصلاً با شما نباید بحث کرد (264014)
/
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۲۱:۰۹
دوست خوب من! ابتدا پوزشم رابخاطر گستاخیم بپذیرید; آیا فکر نمی کنید بهتر است هم پاسخ سلام ایشان را داد و هم پوزش ایشان را پذیرفت...؟! ایران ما سالهاست نیازمند بخشودن و حاکم شدن فضای گفتگو بر جامعه ی گفتگو گریز و گفتگو ستیز است...! پیروز باشید...! (264104)
مسلمان
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۶:۰۲
سلام . خُب در انتخابات 92 هم کاندیدای اعتدال (روحانی) و کاندیدای اصلاح طلب (عارف) همزمان بودند . پس چرا آقای عارف انصراف داد ؟! (264010)
جوان ایرانی ۶۰
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۵:۱۳
آقای به اصطلاح اصلاح طلب تندرو بهتر بی تجربه گی نکنی
نسل دهه شصت و اوایل انقلاب بیشتر نتیجه تندروی ها را دیده اند این مقاله نیز برگردان آن تند روی هاست
راه انزوای قدرت طلبان سعه صدری است که روحانی در پیش گرفته با رد ۵ نفر به عنوان وزیر از سوی مجلس قدرت طلب خم به ابرو نیاورده است
دقیقا چیزی که تندرو ها را عاصی کرده
سکوت گاهی به موقع دردآور تر از فریاد است
دهه ۷۰ به تنهایی هیج کاری از پیش نخواهد برد حتی با تندروی قدرت طلبانه که مشی راستی های افراطی است آرام باش همراه دیگر دهه ها وقتش فر (263994)
اصولگرای اصلاح طلب (لطفا کامل نشر دهید)
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۵:۵۶
سایتِ محترمِ بهارنیوز !
صحبتم با موافقان و خیرخواهانِ انقلابِ اسلامی است . در هر حزبی که هستند :
خدا میداند که از سرِ بی غرضی و بدونِ هیچ تعصّبی نظر میدهم . عقدِ اخوّت با هیچ حزب و گروهی هم نبسته ام . اگر مُنصِف باشید ، هم اصلاح طلبان و هم اصولگرایان و هم پایداری ها و هم همه ی احزابِ دیگر ، امتیازات و اشتباهاتی دارند . امّا مهم اینست که همه ، هموطن و برادر و مسلمانیم . حالا همه ی ما گاهی اشتباهاتی هم داریم . امّا به فرموده ی قرآن : أشدّاء علی الکفّار و رحماء بینهم .... (264004)
اصولگرای اصلاح طلب
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۵:۵۷
... بنابراین به نظرم بهتر است در انتشار و انعکاسِ اخبار ، دقّت کنید تا از جاده ی انصاف خارج نشوید . به نظرم بیش از حد دولت های نهم و دهم را تخریب میکنید . بالأخره آن دولت هم برآمده از رأی و نظر مردم بود و با رأی بسیار زیاد هم روی کار آمد . پس اهانت به آنها ، اهانت به شعورِ مردم است . قبول کنید که لابُد مردم از عملکردِ اصلاح طلبان هم رضایتِ کافی نداشتند که جریانِ دیگری را انتخاب کردند . آقای احمدی نژاد اشتباهاتِ زیادی داشت . مخصوصا در حوزه ی اقتصاد . امّا خدماتِ زیادی هم داشته است ... (264006)
اصولگرای اصلاح طلب
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۵:۵۸
... حتما میپذیرید که در حوزه های عمرانی و علمی و فضایی و نظامی و ... خدماتِ فراوانی شد . بسیاری از سنّت های غلط شکسته شد . خیلی از سنّت های پسندیده هم باب شد . عدّه ی زیادی از مردم صاحبِ مسکن شدند . وامِ اشتغال گرفتند . حتما قبول دارید که وزرا و شخصِ رئیس جمهور شبانه روز کار کردند و فشارهای زیادی هم از جریان های مختلف به دولت وارد شد . پس انصاف داشته باشید و سیاه نماییِ مطلق نکنید . احمدی نژاد هم مثل هاشمی و خاتمی ، خوبی ها و بدی هایی داشت . (264007)
اصولگرای اصلاح طلب
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۱۵:۵۹
.... آقای روحانی هم همینطور است . به نظرم بهتر است دست از نزاع های سیاسی و منفعت طلبی برداریم و برادرانه و دلسوزانه و با کمکِ هم به فکرِ اصلاحِ امورِ کشور و مردم باشیم .
یا حق ! (264008)
ابوالقاسم
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۲۰:۵۸
سلام ،
جریان شناسی پس از انقلاب بطور خلاصه احتمالا به این شرح است :
اول انقلاب، راست و چپ با مفهوم جهانی و کلاسیک ان در جامعه حضور داشتند،
بخش چپ ان بدلایل تاریخی از صحنه خارج شد و انچه بر جای ماند،فقط راست بود
و این راست،به چپ و راست ،تقسیم شدکه چپ جدید حضور مردم را در صحنه ضروری میدیدکه مهندس موسوی و اصلاح طلبان بعدی از این خاستگاه بودند،و از
میان راست ها هم فرزندی بهم امد بنام ابادگران!؟که بنظر میرسد ناقص الخلقه بوده و عقلای دو گروه بازگشت به همان تفکر سه دهه پیش را منطقی دیده و تنها (264095)
ابوالقاسم
Iran, Islamic Republic of
۱۳۹۳/۰۸/۳۰ ۲۱:۰۴
ادامه از قبل : جریان شناسی ،
و تنها مخالف چنین رجعت مترقیانه ! همین ته تغاری است که با وجود کوچکی و نقصی که دارد،خیلی شلوغ و شر است،ولی بعید است کاری از او ساخته باشد. (264098)