بهار نیوز - كيارستمي؛ اصل‌ترین قلندر سینمای ایران!

گروه مقالات: «روحت قرین رحمت، اصل ترین قلندر سینمای ایران». این جمله مردی در سوگ «عباس کیارستمی بود» که روزگاری او را «عزیز کرده» سینمای ایران خوانده و دولت را تهدید کرده بود که اگر با او برخورد نشود، یقین می‌کند منافق هستند. «ابراهیم حاتمی‌کیا»، فیلمسازی است که دامنه اختلافش با عباس کیارستمی، فراتر از دعوای لفظی بود که در مهر1393 میان این دو فیلمساز در گرفت و به جنگ دو «کیا» مشهور شد.

خیلی از کاربران شبکه های اجتماعی بعد از انتشار تسلیت حاتمی کیا، سکانسی از فیلم «آژانس شیشه ای» را دست به دست کردند؛ سکانسی که «حاج کاظم» به سراغ مردی با عینک تیره می‌رود که در تمام مدت گروگان گیری سکوت کرده و در جایی از آژانس پنهان شده است. او در مقابل حاج کاظم می‌گوید که نماینده فرهنگی ایران است. بسیاری در همان زمان گفتند که حاتمی کیا این شخصیت را در نقد کیارستمی ترسیم کرده است. شباهت غیرقابل انکار کاراکتر با عینک سیاه بزرگ و رفتار بسیار آرام او نیز جایی برای تکذیب نمی گذاشت. اما این دعوا برای سال ها در همان سکانس همراه با تغییرات ظاهری و فکری حاتمی کیا باقی ماند.

حاتمی کیا البته به دنبال انتقادهای خود از وضعیت جنگ، کمی به سمت اصلاح طلبی گردش کرد؛ گردشی که البته برایش خیلی خوب نبود و به توقیف برخی از آثارش منجر و باعث بازگشت او به سینمای «ارزشی» که از بنیان‎گذارانش بود، شد. در اسفند 1392 که ابراهیم حاتمی کیا تازه فیلم «چ» را ساخته بود، در گفت وگویی جنجالی، به بدنه سینما زد و «رخشان بنی اعتماد» و «گیلانه» او تا فیلم ساز بی حاشیه ای چون «کیانوش عیاری» را نواخت، بعد به سراغ کارگردانان دو پاسپورته رفت و از «اصغر فرهادی» انتقاد کرد و به صراحت درباره کیارستمی گفت: «بین آن چه که مردم می‌خواهند و آن چه بچه‌های سینما می‌گویند، فاصله است. سینما برای من بت نیست. فرش قرمز برای ما مسیر خون است. ما با چیزهایی عجین بودیم که نمی‌توانیم از آن دست بکشیم. کجا است قلم‌هایی که با قدرت پای این بحث‌ها بایستند. زمان زیادی است که مجله و روزنامه نمی‌خوانم چون احوال‌شان با من یکی نیست. اگر دیر اقدام کنیم و توجه‌ای نداشته باشیم، اوضاع بدتر می‌شود. اوایل انقلاب فیلم‌های خانواده‌ای داشتیم و مساله جامعه در آن بود اما الان کاملا پاک‎سازی شده است. استاد اعظم این جنس، نگاه آقای کیارستمی است و تأسی از این نوع نگاه تا دل‎تان بخواهد، وجود دارد. عده‌ای می‌توانند در کشوری که 1200 کیلومتر در آن جنگ می‌شود را نبینند و دنبال دفترچه‌ مشق‎شان بروند.»

این صحبت ها از سوی کیارستمی بی جواب نماند و او در جلسه پرسش و پاسخی در دانشگاه «سیراکیوز» امریکا، پاسخ حاتمی کیا را چنین داد:«یک هفته قبل از این که این جا بیایم، یکی از فیلم سازانی که سال‌ها فیلم جنگی ساخته (اشاره به ابراهیم حاتمی کیا) فیلم‌های پرهزینه جنگی و البته با مخاطب کم تر- برای این که مخاطب ایرانی دیگر حوصله جنگ نداشت، بنابراین بودجه‌های خیلی سنگین می‌گیرد و فیلم‌های جنگی می‌سازد- گوش من را پیچانده بود که زمانی که ما داشتیم می‌جنگیدیم، کیارستمی داشت دنبال دفترچه دوستش می‌گشت. "خانه دوست کجاست" یکی از پربیننده‌ترین فیلم هایی بود که من ساختم. در واقع، همه جای دنیا آن را می‌شناسند. "خانه دوست کجاست" ماندگار شد چون راجع به یک ارزش انسانی صحبت می‌کرد اما فیلم‌های تو نماند چون تو راجع به یک پریودی از تاریخ ایران حرف زدی که تازه آن پریود هم به هیجان آورد بچه ها را. "احمدپور" (شخصیت اصلی فیلم "خانه دوست کجاست") رفت پس داد دفترچه را اما تو به هیجان آوردی و احمدپورهای دیگر رفتند در جنگ و کشته شدند. حالا پس از سال‌ها می‌شود راجع به آن‌ها فکر کرد که آن‌ها چه طوری از بین رفتند در یک جنگی که هیچ مفهومی نداشت.»

این حرف ها با حذف بخش هایی از صحبت های کیارستمی، بعد از مدتی در حالی منتشر شد و به گوش حاتمی کیا رسید که فیلم ساز جهانی قصد داشت در اهواز کارگاه فیلم سازی برگزار کند. اما حاتمی کیا در «جشنواره مقاومت» کمربند انتحاری خودش را محکم کرد، به سمت کیارستمی رفت، او را عزیز کرده سینما خواند و گفت: «عزیزی یا عزیزکرده‌ای حرف‌هایی زد و شهدا را قربانیان جنگ دانست. مصاحبه این فرد را چند بار دیدم که نکند اشتباه کرده‌ باشم. البته من از قبل می‌دانستم یک جریانی هست که نسبت به جنگ بی‌اعتنا است. من معتقدم آن کسانی که به‌عنوان مسوولین وقت هستند، از استاد خودم آقای بهشتی که من را به‌سمت جنوب راهی کرد و او را به‌سمت شمال فرستاد، او را تشویق کرد که در شمال باشد و من در گردوغبار جنوب، در جنگ باشم. این شخص که همواره عزیزکرده جشنواره‌ها بودند و هستند و همیشه پرچم ایران را در جشنواره‌های مختلف بالا برده است. وزارت خارجه همیشه به‌عنوان نفری که قدرت داشته، از فیلم‌های او دفاع می‌کرد. یک بار به‌خاطر فیلمی، من به "فارابی" و سراغ آقای "حسین حقیقی" رفتم و گریه کردم تا به‌عنوان نماینده ایران به خارج نرود اما او گفت که وزارت خارجه وقت اصرار دارد که این فیلم حتماً باید برود.»

این ماجرا به زمان دریافت جایزه «نخل طلایی» جشنواره فیلم کن در سال1997 توسط کیارستمی مربوط می‌شود که در زمان خود در پی کش‌وقوس‌های فراوان در ساختمان بهارستان، ‌دکتر «علی‌اکبر ولایتی»، ‌وزیر امور خارجه وقت در معرفی‌شدن فیلم «طعم گیلاس» به جشنواره فیلم کن تاثیرگذار بود.
حاتمی کیا حرف های کیارستمی را «ضد جنگ» خواند و از مسوولان خواست تا با این فیلم ساز برخورد کنند:«آن چه اکنون رخ داده است، به دست بچه‌ها میزان می‌دهد؛ به دست آن عزیزانی که باید بفهمند. برادران! آن‌هایی که با خون آمدید به این رشته! به‌قصدی آمدیم که فکر کردیم این جا آن‌چیزی را بگوییم که دیده‌ایم. الآن استاد اعظم ما نسبت و نگاهش نسبت به شهدا این‌گونه است. من از وزیر، رییس جمهوری، "ایوبی" و "جعفری‌جلوه" توقع دارم نظرشان را نسبت به این نگاه به‌صراحت بگویند. این جا جشنواره مقاومت است، رنگ و بوی آن مشخص است. این جا خانواده شهدا هستند که من قربان قدم‌های‌شان بروم. امیدوارم خدا این قوت و امید را به من بدهد و دعای خیر این عزیزان پشت من باشد که اعتنا به این حمله‌ها نکنم چرا که من عزتم را از این‌ها که نمی‌گیرم. من توقع دارم به‌عنوان آدم‌هایی که در جنگ بوده‌اند، آقای ایوبی شما در جنگ بودید! شما بچه‌ها را دیده‌اید و شهدا را می‌شناسید، اگر نظر ندهید و نگاه خودتان را مشخص نکنید، اگر این میزان و فرقان مشخص نباشد، من معتقدم در دولتی حرف می‌زنم که در آن نفاق است. دعا کنید که به‌خون همین شهدا، آن افرادی که این خون‌ها را نمی‌بینند، رسوا شوند.»

حرف های حاتمی کیا آتشی را در طرف تندروها روشن کرد و حمله های بسیاری به کیارستمی شد. او را ضد جنگ و حرف هایش را توهین به شهدا دانستند. «حجت‌الله ایوبی»، در واکنش به مبارزه طلبی حاتمی کیا گفت: «از آن جایی که این صحبت‌های کیارستمی مال شش ماه قبل است و انتشار آن‌ها در هفته دفاع مقدس برای من جای سؤال دارد، بنابراین خواسته‌ام که متن کامل سخنرانی را برای من بیاورند تا پس از خواندن آن اظهار نظر کنم. تا آن جایی که بنده خبر دارم و با اهالی هنر و سینما در رشته های مختلف محشورم، دفاع مقدس خط قرمز همه است و من در همه اهالی سینما، عشق به دفاع مقدس را در اوج می‌بینم. در مورد خبرهایی که گاهی منتشر می‌شود، چون من در صندلی پدری نشسته‌ام، باید دقت بیش تر کنم و کامل و عین اخبار را ببینم و بررسی کنم. اما من به شما اطمینان می‌دهم سینمای ایران خودش را مدیون، وابسته و دلبسته دفاع مقدس می‌داند.»

در این میانه، صداوسیما نیز هیزم درون این آتش می‌ریخت و تریبون را به حاتمی کیا داد که او بگوید:«آقای ایوبی! شما در جنگ بودید و بچه‌های جنگ و شهدا را می‌شناسید. از شما انتظار داریم در این باره به صراحت سخن بگویید.» به دنبال این حرف های تحریک کننده، تندروها هم خواستار مقابله با کیارستمی شدند. اما او در مقابله با این هجمه، در گفت وگو با «شرق»، یکی از اشعار سعدی را کافی دانست: «گر خسته‌دلی نعره زند بر سر کویی/ عیبش نتوان گفت که بی‌خویشتن است آن.» حاتمی کیا در برابر سکوت کیارستمی اما سکوت نکرد و در گفت گویی با شبکه «المیادین» گفت:«من نه آقای ایوبی را دیدم و نه آقای کیارستمی را در جنگ؛ خبری از این چیزهاشون هم ندارم که حضورشان چه مفهومی دارد. ببینید! بحث من، احساسم نسبت به لبنان همین است. وقتی که در جنوب لبنان اتفاقی می‌افتد، توقع می‌رود که شمال لبنان و مناطق دیگر نسبت به این نطقه حساس باشند و حرف‌ برای گفتن داشته باشند.»

او افزود:«یک نوع از مدیریت که هنوز هم چنان در سینمای ایران متأسفانه وجود دارد که به نظر من یک نوع ویروس است به سینما، باعث می‌شود هنرمند به آن چه که در کشور خودش رخ می‌دهد، بی‌اعتنا شود. من نسبت به این معترض بودم.» او گفت که مشکلش با شخص کیارستمی نیست:«کیارستمی جریانی ا‌ست که اتفاقاً در جهان بسیار مشهور است و بسیار جایگاه خودش را دارد ولی بحثی که برای من مطرح بود و اصرار داشتم و معتقدم باید درباره‌اش حرف بزنیم، این است که چه طور می‌شود کشوری که درونش چنین اتفاقی رخ می‌دهد، عده‌ای سهم‌شان را نسبت به این اتفاق ادا نمی‌کنند و می‌توانند بی‌اعتنا باشند. وقتی آقای ایوبی سخن می‌گوید، ایشان قبلش در فرانسه بودند و شاید هم آقای کیارستمی را بیش تر در پاریس دیده باشند تا منِ حاتمی‌کیا که در ایران بودم. ماها ارتباط این گونه باهم نداریم ولی این تفکر می‌تواند اتفاقش این باشد که محروم بشود بخشی از جامعه که کوچه‌هایش هم چنان به اسم شهدایش است. اعتنا به آن ها نشود و این خطرناک است. و البته بگویم من این ها را اصلاً برای آقای کیارستمی نمی‌گویم؛ تفکری که اعتنا به این موضوع نمی‌کند.» او در این گفت وگو تاکید کرد که مشکلش با کیارستمی حل شدنی نیست؛ اختلافی که بیماری کیارستمی به آن پایان داد. خبرهایی منتشر شده است که او در سکوت به دیدار کیارستمی رفت و در یکی از تازه ترین اظهاراتش گفت که دربرابر کیارستمی خضوع دارم.