تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۰/۱۵ ساعت ۱۰:۴۷
کد مطلب : ۱۲۲۹۵۶
بحران‌هایی فراتر از مدیریت ما
مرتضی آژند
روزنامه بهار
سوزش چشم‌ها، سر درد، سرفه و تنگی نفس در کنار صورت‌های ماسک زده، ناراحت و عصبانی؛ علائم حضوری چند ساعته در محوطه‌های باز شهر تهران و دیگر شهرهای آلوده کشور است. همراه با سیمای شهری غبارآلود؛ به ظاهر گرفتار در مه و سرمایی سوزان.گروهی از کارشناسان محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در سال 1374 با انتشار بیانیه‌ای موسوم به هوای تهران 74 برای نخستین بار به صورت جدی زنگ بحران آلوگی هوا را به صدا در آوردند و از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک بحران ملی که راه مقابله با آن عزم ملی است، نام برده‌اند. یعنی 21 سال پیش روند مهاجر‌پذیری، توسعه فیزیکی و مصرف انرژی نشان می‌داد که اگر متناسب با این روند افزایشی اقدامی صورت نگیرد به مرحله‌ای می‌رسیم که تنها نام بحران یا ناسالم برای همه گروه‌های سنی می‌تواند توصیف کننده آلودگی هوا باشد. 21 سال و شاید هم بیشتر است که هشدارها و علائم آلودگی هوا را نادیده گرفته‌ایم تا جایی که برای دیدن آسمان آبی دست به دامن بارش باران و وزش باد شده‌ایم. 21 سال نخواسته‌ایم واقعیت را ببینیم و برای مقابله با آن کاری کنیم، حال انتظار داریم که با تعطیلی مدارس و محدوده طرح‌ترافیک که بیشتر تبدیل به منبع در آمد برای شهرداری و افراد سودجو شده است بحرانی به این شدت و ماندگاری را درمان کنیم.
آلودگی هوا تنها مختص کشور ما نبوده است که در برطرف کردن آن عاجز مانده‌ایم، مکزیکوسیتی، لندن و نیویورک نمونه‌ای از شهرهای موفقی هستند که در دوره‌ای آلودگی هوا را تجربه کرده‌اند و با اقدامات جدی و هماهنگ مدیریتی که همچنان ادامه دارد توانستند آن را مهار و کاهش دهند. در سال 1992، سازمان ملل متحد مکزیکوسیتی را آلوده‌ترین شهر جهان اعلام کرد، کشته شدن سالیانه نزدیک به یک هزار نفر و بستری کردن نزدیک به 35 هزار نفر در بیمارستان نشان دهنده وخامت آن روزهای مکزیکوسیتی است. برای مقابله با این بحران دولت سیاست‌های جدیدی وضع کرد، منابع مختلف آلاینده را مورد بررسی قرار داد و برای هر کدام قوانینی وضع کرد؛ کاهش استفاده از خودروهای شخصی (یک روز در هفته بدون ماشین) ، بهبود کیفیت خودروها، گسترش سیستم نقلیه عمومی (یکی از بزرگترین ناوگان حمل و نقل عمومی جهان) ، اصلاح کیفیت بنزین (شاید مهم‌ترین سیاست) توانست آلودگی هوا را کنترل و سپس موجب بهبود در وضعیت هوای شهر شود. تا جایی که مکزیکوسیتی 20 میلیون نفری در حال حاضر بحران آلودگی هوا را پشت سر گذاشته است.
لندن نمونه‌ای دیگر است که در دوره‌ای آلودگی هوا را تجربه کرده است و با اقدامات مدیریتی توانست آن را کنترل و مهار کند؛ ابلاغ هزینه‌‌های سنگین به عنوان عوارض برای ورود خودروها به مناطق مرکزی شهر، مقررات سفت و سخت در زمینه تولید خودرو با سوخت پاک، تعویض وسایل نقلیه آلاینده از جمله اتوبوس‌های با گنجایش بیشتر و آلایندگی کمتر، و استاندارد سوخت اروپا موجب کنترل و بهبود آلودگی هوا شدند. نیویورک نمونه‌ای دیگری از مدیریت موفق است که با اجبار کردن استفاده از سوخت‌های پاک، ایجاد بزرگترین ناوگان اتوبوسرانی برقی در کنار تاکسی‌های برقی توانست به رفع آلودگی دست پیدا کند.
تجربه‌های موفق در زمینه کنترل و بهبود آلودگی هوا گویای آن است که شدت آلودگی هر چقدر باشد با اقدامات مدیریتی قابل کنترل و برطرف کردن است؛ به شرط آنکه بحران را بشناسیم و با طرح و برنامه منسجم به سراغ آن برویم، نه با پاک کردن صورت مسئله و اقدامات سطحی چند روزه.آیا سازمانی یکپارچه، توانمند و پاسخگو برای بررسی و مقابله با آلودگی هوا ایجاد شده است؟ طرح جامع آلودگی هوا تهیه شده است، منع‌تردد خودروهای شخصی به صورت جدی اجرا شده است، ناوگان حمل و نقل عمومی تجهیز شده است، تولید خودروهای با کیفیت در دستور قرار گرفته است، خودروهای فرسوده از رده خارج و جایگزین شده است، تولید سوخت پاک اجرایی شده است و در نهایت انتقال کارخانه‌های اطراف شهرها عملی شده است؟ سئوال‌هایی که پاسخ به آن نشان می‌دهد که آلودگی هوا چقدر جدی گرفته شده است و برای رسیدن به کنترل و بهبود وضع موجود چه راه دور و درازی در پیش است.
آلودگی هوا که نباشد، گرد و غبار حتما هست؛ گستردگی پدیده گرد و غبار از سال 1380، در شهرهای مرزی آبادان، خرمشهر و همچنین شادگان در استان خوزستان آغاز شده است. در مدت 5 سال به 16 شهر استان خوزستان با ماندگاری 48 ساعت و بیش از 10 برابر حد مجاز رسیده است، در سال 86 تمام شهرهای استان خوزستان دچار این بحران شدند و از سال 88 تعداد 17 استان را در بر گرفت. روز به روز بر دامنه آن افزوده شد به نحوی که در حال حاضر 23 استان را در بر گرفته است و دیری نمی‌پاید که کل کشور را بگیرد. 15 سال از اولین روز پدیده گرد و غبار و اثرات زیان‌بار اجتماعی، اقتصادی و محیطی‌اش می‌گذرد ولی اقدام چندانی صورت نگرفته است. نه طرح جامعی برای مقابله با آن آماده شده است، نه حتی کانون‌های فعالیت منشأ گرد و غبار شناسایی شده‌اند، نه منشأ داخلی ساماندهی شده است، نه حتی رایزنی فشرده‌ای با کشورهای همسایه برای همکاری صورت گرفته است. تنها به مانند آلودگی هوا به وزش باد احتمالی و تعطیلی مدارس دل خوش کرده‌اند. نمی‌دانند یا شاید خودشان را به آن راه زده‌اند که بحران‌هایی با مقیاس ملی نیازمند مدیریتی به بزرگی خود پدید‌ه‌هاست نه صرفاً اظهار نظر کردن رسانه‌ای و کارهای سطحی تعطیلی مدارس و امثالهم.
روزنامه بهار
سوزش چشم‌ها، سر درد، سرفه و تنگی نفس در کنار صورت‌های ماسک زده، ناراحت و عصبانی؛ علائم حضوری چند ساعته در محوطه‌های باز شهر تهران و دیگر شهرهای آلوده کشور است. همراه با سیمای شهری غبارآلود؛ به ظاهر گرفتار در مه و سرمایی سوزان.گروهی از کارشناسان محیط زیست، جغرافیا و شهرسازی در سال 1374 با انتشار بیانیه‌ای موسوم به هوای تهران 74 برای نخستین بار به صورت جدی زنگ بحران آلوگی هوا را به صدا در آوردند و از آلودگی هوای پایتخت به عنوان یک بحران ملی که راه مقابله با آن عزم ملی است، نام برده‌اند. یعنی 21 سال پیش روند مهاجر‌پذیری، توسعه فیزیکی و مصرف انرژی نشان می‌داد که اگر متناسب با این روند افزایشی اقدامی صورت نگیرد به مرحله‌ای می‌رسیم که تنها نام بحران یا ناسالم برای همه گروه‌های سنی می‌تواند توصیف کننده آلودگی هوا باشد. 21 سال و شاید هم بیشتر است که هشدارها و علائم آلودگی هوا را نادیده گرفته‌ایم تا جایی که برای دیدن آسمان آبی دست به دامن بارش باران و وزش باد شده‌ایم. 21 سال نخواسته‌ایم واقعیت را ببینیم و برای مقابله با آن کاری کنیم، حال انتظار داریم که با تعطیلی مدارس و محدوده طرح‌ترافیک که بیشتر تبدیل به منبع در آمد برای شهرداری و افراد سودجو شده است بحرانی به این شدت و ماندگاری را درمان کنیم.
آلودگی هوا تنها مختص کشور ما نبوده است که در برطرف کردن آن عاجز مانده‌ایم، مکزیکوسیتی، لندن و نیویورک نمونه‌ای از شهرهای موفقی هستند که در دوره‌ای آلودگی هوا را تجربه کرده‌اند و با اقدامات جدی و هماهنگ مدیریتی که همچنان ادامه دارد توانستند آن را مهار و کاهش دهند. در سال 1992، سازمان ملل متحد مکزیکوسیتی را آلوده‌ترین شهر جهان اعلام کرد، کشته شدن سالیانه نزدیک به یک هزار نفر و بستری کردن نزدیک به 35 هزار نفر در بیمارستان نشان دهنده وخامت آن روزهای مکزیکوسیتی است. برای مقابله با این بحران دولت سیاست‌های جدیدی وضع کرد، منابع مختلف آلاینده را مورد بررسی قرار داد و برای هر کدام قوانینی وضع کرد؛ کاهش استفاده از خودروهای شخصی (یک روز در هفته بدون ماشین) ، بهبود کیفیت خودروها، گسترش سیستم نقلیه عمومی (یکی از بزرگترین ناوگان حمل و نقل عمومی جهان) ، اصلاح کیفیت بنزین (شاید مهم‌ترین سیاست) توانست آلودگی هوا را کنترل و سپس موجب بهبود در وضعیت هوای شهر شود. تا جایی که مکزیکوسیتی 20 میلیون نفری در حال حاضر بحران آلودگی هوا را پشت سر گذاشته است.
لندن نمونه‌ای دیگر است که در دوره‌ای آلودگی هوا را تجربه کرده است و با اقدامات مدیریتی توانست آن را کنترل و مهار کند؛ ابلاغ هزینه‌‌های سنگین به عنوان عوارض برای ورود خودروها به مناطق مرکزی شهر، مقررات سفت و سخت در زمینه تولید خودرو با سوخت پاک، تعویض وسایل نقلیه آلاینده از جمله اتوبوس‌های با گنجایش بیشتر و آلایندگی کمتر، و استاندارد سوخت اروپا موجب کنترل و بهبود آلودگی هوا شدند. نیویورک نمونه‌ای دیگری از مدیریت موفق است که با اجبار کردن استفاده از سوخت‌های پاک، ایجاد بزرگترین ناوگان اتوبوسرانی برقی در کنار تاکسی‌های برقی توانست به رفع آلودگی دست پیدا کند.
تجربه‌های موفق در زمینه کنترل و بهبود آلودگی هوا گویای آن است که شدت آلودگی هر چقدر باشد با اقدامات مدیریتی قابل کنترل و برطرف کردن است؛ به شرط آنکه بحران را بشناسیم و با طرح و برنامه منسجم به سراغ آن برویم، نه با پاک کردن صورت مسئله و اقدامات سطحی چند روزه.آیا سازمانی یکپارچه، توانمند و پاسخگو برای بررسی و مقابله با آلودگی هوا ایجاد شده است؟ طرح جامع آلودگی هوا تهیه شده است، منع‌تردد خودروهای شخصی به صورت جدی اجرا شده است، ناوگان حمل و نقل عمومی تجهیز شده است، تولید خودروهای با کیفیت در دستور قرار گرفته است، خودروهای فرسوده از رده خارج و جایگزین شده است، تولید سوخت پاک اجرایی شده است و در نهایت انتقال کارخانه‌های اطراف شهرها عملی شده است؟ سئوال‌هایی که پاسخ به آن نشان می‌دهد که آلودگی هوا چقدر جدی گرفته شده است و برای رسیدن به کنترل و بهبود وضع موجود چه راه دور و درازی در پیش است.
آلودگی هوا که نباشد، گرد و غبار حتما هست؛ گستردگی پدیده گرد و غبار از سال 1380، در شهرهای مرزی آبادان، خرمشهر و همچنین شادگان در استان خوزستان آغاز شده است. در مدت 5 سال به 16 شهر استان خوزستان با ماندگاری 48 ساعت و بیش از 10 برابر حد مجاز رسیده است، در سال 86 تمام شهرهای استان خوزستان دچار این بحران شدند و از سال 88 تعداد 17 استان را در بر گرفت. روز به روز بر دامنه آن افزوده شد به نحوی که در حال حاضر 23 استان را در بر گرفته است و دیری نمی‌پاید که کل کشور را بگیرد. 15 سال از اولین روز پدیده گرد و غبار و اثرات زیان‌بار اجتماعی، اقتصادی و محیطی‌اش می‌گذرد ولی اقدام چندانی صورت نگرفته است. نه طرح جامعی برای مقابله با آن آماده شده است، نه حتی کانون‌های فعالیت منشأ گرد و غبار شناسایی شده‌اند، نه منشأ داخلی ساماندهی شده است، نه حتی رایزنی فشرده‌ای با کشورهای همسایه برای همکاری صورت گرفته است. تنها به مانند آلودگی هوا به وزش باد احتمالی و تعطیلی مدارس دل خوش کرده‌اند. نمی‌دانند یا شاید خودشان را به آن راه زده‌اند که بحران‌هایی با مقیاس ملی نیازمند مدیریتی به بزرگی خود پدید‌ه‌هاست نه صرفاً اظهار نظر کردن رسانه‌ای و کارهای سطحی تعطیلی مدارس و امثالهم.
