تاریخ انتشار : ۱۳۹۵/۱۲/۰۴ ساعت ۱۶:۲۰
کد مطلب : ۱۲۵۹۸۷
چرا «خشن» شده‌ایم؟
محمدآزاد جلالی‌زاده
روزنامه بهار
با نگاهی به روانشناسی تکاملی بشر می‌توان پی برد که دو غریزه توجه و تمرکز نظر بر دگر جنس (مرد به زن و بالعکس) و خشونت و پرخاشگری در جلو‌آمدن بشر- در معنای عام آن-بسیار تاثیرگذار بوده‌اند؛ اولی برای افزایش کمّی نسل‌ها و دومی برای حفاظت از نسل و تداوم نسل و گریز از خطر انقراض، هنوز هم دقیق مشخص نیست دلیل اصلی و هسته‌ای غلبه انسان هوموساپینس هوشمند بر گونه نئاندرتال قبل از خود چه بوده است اما قطعاً یکی از دلایل می‌تواند استفاده از خشونت ابزاری و سیستماتیک و (شاید بشود گفت هوشمندانه) نوع ما در برابر خشونت عریان‌تر نئاندرتال‌ها بوده باشد و بر اساس شواهد کنونی این نوع خشونت در گونه ما تاکنون پابرجا مانده است.
اساساً خشونت و پرخاشگری در گونه ما را می‌توان تحت دو زیرمجموعه کلی خشونت بالینی و خشونت بر اثر عوامل دیگر- خصوصاً خشونت به‌خاطر مسائل اجتماعی و غیرفردی- تقسیم کرد. در خشونت بالینی فرد به‌خاطر مشکلی ژنتیکی، روانی، جسمانی تقریباً در بیشتر موارد برای حل مساله از پرخاشگری و خشونت فیزیکال و غیرفیزیکال بهره می‌برد و اساساً توجهی به پروسه کارآمدی و سود - فایده در حل مسائل ندارد، فرد خشن بالینی تقریباً همیشه در حالت آماده نزاع و درگیری است و تنها راه حل را در نزاع می‌یابد؛ بدان باورم خشونت بالینی گونه ما از ژن‌های گونه نئاندرتال در اثر آمیزش عده‌ای از هوموساپین‌ها و انسان‌های هوشمند و نئاندرتال‌ها و سپس جهش ژنتیکی به عده‌ای از نسل امروز رسیده است و با درمان‌های روانپزشکی و روان‌درمانی و سایر روش‌ها می‌توان تا حدودی این مساله را کنترل کرد ولی امکان از بین بردن کامل آن حداقل تا زمان پیشرفت فوق العاده مهندسی ژنتیک و امکان دستکاری کامل ژنوم انسانی ناممکن به نظر می‌رسد. اما علاوه بر خشونت بالینی؛ ما با یک نوع خشونت و پرخاشگری در جهان امروز و بالتبع در جامعه خودمان روبروییم که اساساً بیشتر دلایل بروز آن اجتماعی و نه فردی است، اساساً در انسان هوشمند و اجتماعاتش دو مساله‌ی اساسی بروز کرد که هر دو در نتیجه افزایش توان پردازش مغزی صورت گرفته است، یکی توانایی «مقایسه» و ارزشگذاری بد و خوب و توانایی حرکت از بد به خوب یا بهتر است بگوییم توانایی حرکت از ناکارآمدی به کارآمدی است و دیگر توانایی پیش‌بینی و کنترل و رصد مسائل، فی المثل توانایی چیدن نقشه‌ای شناختی برای گذار از A به B برای رسیدن به C است. در جوامع هوشمند و دموکراتیک امروزی اولاً توانایی مقایسه و کارآمدی خیلی به سادگی توان عملیاتی پیدا کرده و عقل جمعی بشر در خیلی از مسائل توانسته است با مقایسه‌های مختلف؛ کارآمدی موضوعات مختلف ذهنی و عینی را بسنجد و به سوی کارآمدترها حرکت کند و ثانیاً در این جوامع بیشینه مسائل طبق روال خاص و پیش‌بینی شده پیش می‌رود و اساساً «برنامه‌ریزی» برای رسیدن به اهداف در حوزه‌های مختلف سهل و ممتنع می‌نماید.
اما در جوامع توسعه نیافته و در حال توسعه‌ای همچون جامعه ما؛ علاوه بر وجود نوع خشونت بالینی- که چه بخواهیم و چه نخواهیم در جوامع انسانی قابل مشاهده است-نوع دوم خشونت یا همان خشونت غیربالینی به وفور و در بعضی مواقع به طور‌ترسناکی دیده می‌شود، چرا که با عدم توزیع عادلانه- و نه برابرانه-منابع ثروت؛ قدرت و معرفت، شکاف و اختلاف طبقاتی اساسی شدیدی دیده می‌شود و سیستم رانت‌پرور در حوزه‌های مختلف سبب گشته که لمپنیسم در حوزه‌های مختلف ثروت؛ قدرت و معرفت فربه گردد و توان مبارزه با این فربگی- به دلایل مختلف سیاسی و اجتماعی و اقتصادی-کمتر و کمتر شود، علاوه بر اینها؛
مردمان با‌توجه به سرعت رشد و گسترش خیره‌کننده رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی، توان آن را یافته‌اند که بیشتر به مقایسه وضعیت خود و دیگران در حوزه‌های مختلف بپردازند و اکثراً نیز خود را ناتوان در دستیابی به منابع اصلی بدانند و همین سبب می‌شود که مکانیسم جبران پرخاشگری مستقیم یا غیر مستقیم قوت گیرد و به همین سبب است که فحش درمانی، زیرآب‌زنی درمانی!، تهمت درمانی و نهایتاً حذف درمانی که همگی زیرشاخه‌های خشونت و پرخاشگری هستند در جامعه ما به امری طبیعی و عادی!؟ بدل گشته‌اند.
از سوی دیگر جامعه‌ای پیش‌بینی ناپذیر اساساً مردمانی خشن می‌پرورد چرا که در یک جامعه بهنجار، طریق رسیدن به اهداف مختلف شخصی و کاری و خانوادگی و اداری و. . . مشخص است؛ اما در جامعه ما ممکن است کار شما درست شود و یا نشود و غیر از «تصادفی» و «اتفاقی»بودن؛ هیچ دلیل مشخصی پشت آن نباشد؛ وجود قوانین ناواضح و مبهم؛ سیستم بوروکرات و کاغذبازی عجیب و غریب اداری در ایران و سیستم به شدت محافظه‌کار و ریاپرور اجتماعی ایرانیان خود مزید علت شده‌اند که افراد جامعه ما تکلیفشان با خود و دیگری معلوم نباشد و همین نامعلوم بودن و سردرگمی سبب بروز پرخاشگری فعال و یا منفعلانه شود. آری ما خشن شده‌ایم؛ در واقع تعدادی‌مان بالینی خشنیم! و بسیاری‌مان به دلیل کمبودهای تاریخی و اجتماعی و اقتصادی و امنیت روانی روی به خشونت آورده ایم؛ همین است که در جاده‌ها تا سر حد مرگ می‌جنگیم تا کسی از ما سبقت نگیرد و در خیابان‌هایمان پارک کردن و بیرون آمدن از پارک شبیه ورود و خروج به پارک ژوراسیک است و در بازارها و مکان‌های عمومی انگار که همه‌مان در میدان نزاع گلادیاتوری هستیم و در حوزه خصوصی و خانوادگی‌مان اوضاع آنقدر قمر در عقرب هست که بهتر آن است فعلاً از آن سخنی به میان نیاوریم!
روزنامه بهار
با نگاهی به روانشناسی تکاملی بشر می‌توان پی برد که دو غریزه توجه و تمرکز نظر بر دگر جنس (مرد به زن و بالعکس) و خشونت و پرخاشگری در جلو‌آمدن بشر- در معنای عام آن-بسیار تاثیرگذار بوده‌اند؛ اولی برای افزایش کمّی نسل‌ها و دومی برای حفاظت از نسل و تداوم نسل و گریز از خطر انقراض، هنوز هم دقیق مشخص نیست دلیل اصلی و هسته‌ای غلبه انسان هوموساپینس هوشمند بر گونه نئاندرتال قبل از خود چه بوده است اما قطعاً یکی از دلایل می‌تواند استفاده از خشونت ابزاری و سیستماتیک و (شاید بشود گفت هوشمندانه) نوع ما در برابر خشونت عریان‌تر نئاندرتال‌ها بوده باشد و بر اساس شواهد کنونی این نوع خشونت در گونه ما تاکنون پابرجا مانده است.
اساساً خشونت و پرخاشگری در گونه ما را می‌توان تحت دو زیرمجموعه کلی خشونت بالینی و خشونت بر اثر عوامل دیگر- خصوصاً خشونت به‌خاطر مسائل اجتماعی و غیرفردی- تقسیم کرد. در خشونت بالینی فرد به‌خاطر مشکلی ژنتیکی، روانی، جسمانی تقریباً در بیشتر موارد برای حل مساله از پرخاشگری و خشونت فیزیکال و غیرفیزیکال بهره می‌برد و اساساً توجهی به پروسه کارآمدی و سود - فایده در حل مسائل ندارد، فرد خشن بالینی تقریباً همیشه در حالت آماده نزاع و درگیری است و تنها راه حل را در نزاع می‌یابد؛ بدان باورم خشونت بالینی گونه ما از ژن‌های گونه نئاندرتال در اثر آمیزش عده‌ای از هوموساپین‌ها و انسان‌های هوشمند و نئاندرتال‌ها و سپس جهش ژنتیکی به عده‌ای از نسل امروز رسیده است و با درمان‌های روانپزشکی و روان‌درمانی و سایر روش‌ها می‌توان تا حدودی این مساله را کنترل کرد ولی امکان از بین بردن کامل آن حداقل تا زمان پیشرفت فوق العاده مهندسی ژنتیک و امکان دستکاری کامل ژنوم انسانی ناممکن به نظر می‌رسد. اما علاوه بر خشونت بالینی؛ ما با یک نوع خشونت و پرخاشگری در جهان امروز و بالتبع در جامعه خودمان روبروییم که اساساً بیشتر دلایل بروز آن اجتماعی و نه فردی است، اساساً در انسان هوشمند و اجتماعاتش دو مساله‌ی اساسی بروز کرد که هر دو در نتیجه افزایش توان پردازش مغزی صورت گرفته است، یکی توانایی «مقایسه» و ارزشگذاری بد و خوب و توانایی حرکت از بد به خوب یا بهتر است بگوییم توانایی حرکت از ناکارآمدی به کارآمدی است و دیگر توانایی پیش‌بینی و کنترل و رصد مسائل، فی المثل توانایی چیدن نقشه‌ای شناختی برای گذار از A به B برای رسیدن به C است. در جوامع هوشمند و دموکراتیک امروزی اولاً توانایی مقایسه و کارآمدی خیلی به سادگی توان عملیاتی پیدا کرده و عقل جمعی بشر در خیلی از مسائل توانسته است با مقایسه‌های مختلف؛ کارآمدی موضوعات مختلف ذهنی و عینی را بسنجد و به سوی کارآمدترها حرکت کند و ثانیاً در این جوامع بیشینه مسائل طبق روال خاص و پیش‌بینی شده پیش می‌رود و اساساً «برنامه‌ریزی» برای رسیدن به اهداف در حوزه‌های مختلف سهل و ممتنع می‌نماید.
اما در جوامع توسعه نیافته و در حال توسعه‌ای همچون جامعه ما؛ علاوه بر وجود نوع خشونت بالینی- که چه بخواهیم و چه نخواهیم در جوامع انسانی قابل مشاهده است-نوع دوم خشونت یا همان خشونت غیربالینی به وفور و در بعضی مواقع به طور‌ترسناکی دیده می‌شود، چرا که با عدم توزیع عادلانه- و نه برابرانه-منابع ثروت؛ قدرت و معرفت، شکاف و اختلاف طبقاتی اساسی شدیدی دیده می‌شود و سیستم رانت‌پرور در حوزه‌های مختلف سبب گشته که لمپنیسم در حوزه‌های مختلف ثروت؛ قدرت و معرفت فربه گردد و توان مبارزه با این فربگی- به دلایل مختلف سیاسی و اجتماعی و اقتصادی-کمتر و کمتر شود، علاوه بر اینها؛
مردمان با‌توجه به سرعت رشد و گسترش خیره‌کننده رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مجازی، توان آن را یافته‌اند که بیشتر به مقایسه وضعیت خود و دیگران در حوزه‌های مختلف بپردازند و اکثراً نیز خود را ناتوان در دستیابی به منابع اصلی بدانند و همین سبب می‌شود که مکانیسم جبران پرخاشگری مستقیم یا غیر مستقیم قوت گیرد و به همین سبب است که فحش درمانی، زیرآب‌زنی درمانی!، تهمت درمانی و نهایتاً حذف درمانی که همگی زیرشاخه‌های خشونت و پرخاشگری هستند در جامعه ما به امری طبیعی و عادی!؟ بدل گشته‌اند.
از سوی دیگر جامعه‌ای پیش‌بینی ناپذیر اساساً مردمانی خشن می‌پرورد چرا که در یک جامعه بهنجار، طریق رسیدن به اهداف مختلف شخصی و کاری و خانوادگی و اداری و. . . مشخص است؛ اما در جامعه ما ممکن است کار شما درست شود و یا نشود و غیر از «تصادفی» و «اتفاقی»بودن؛ هیچ دلیل مشخصی پشت آن نباشد؛ وجود قوانین ناواضح و مبهم؛ سیستم بوروکرات و کاغذبازی عجیب و غریب اداری در ایران و سیستم به شدت محافظه‌کار و ریاپرور اجتماعی ایرانیان خود مزید علت شده‌اند که افراد جامعه ما تکلیفشان با خود و دیگری معلوم نباشد و همین نامعلوم بودن و سردرگمی سبب بروز پرخاشگری فعال و یا منفعلانه شود. آری ما خشن شده‌ایم؛ در واقع تعدادی‌مان بالینی خشنیم! و بسیاری‌مان به دلیل کمبودهای تاریخی و اجتماعی و اقتصادی و امنیت روانی روی به خشونت آورده ایم؛ همین است که در جاده‌ها تا سر حد مرگ می‌جنگیم تا کسی از ما سبقت نگیرد و در خیابان‌هایمان پارک کردن و بیرون آمدن از پارک شبیه ورود و خروج به پارک ژوراسیک است و در بازارها و مکان‌های عمومی انگار که همه‌مان در میدان نزاع گلادیاتوری هستیم و در حوزه خصوصی و خانوادگی‌مان اوضاع آنقدر قمر در عقرب هست که بهتر آن است فعلاً از آن سخنی به میان نیاوریم!
