میگل هشترودی- روزنامه بهار
ستایشها، آتناها و کیمیاها قربانی شدند تا بعد از گذشت شش سال از روزی که قانون «حمایت از کودکان و نوجوانان» راهی مجلس شد، 9 ماده دیگر از این قانون به تصویب برسد. شاید از این به بعد کودکان با حمایت قانون کمتر مورد اذیت و آزار قرار بگیرند و نوش دارویی باشد بعد از مرگ سهرابهایی که آرام و بیصدا جان دادند.
***
تاریخچه لایحه «حمایت از کودکان و نوجوانان»
یکی از لوایحی که سالهاست پیچوخمهای اداری مجلس شورای اسلامی را طی میکند تا به سرانجام برسد، لایحه «حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان» است.لایحهای که زمزمههای مطرحشدن آن امید زیادی در دل فعالان حقوق کودک به وجود آورد، اما همچنان تصویب این لایحه مراحل اداری خود را در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس پشت سر میگذاشت.اگر نگاهی به سابقه قوانین حمایت از کودکان بیندازیم خواهیم دید که اولین لایحه سال 1381 در مجلس هفتم مطرح شد و با 9 ماده به تصویب رسید که طی آن هر نوع آزار و اذیت کودکان و نوجوانان که موجب صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی به کودکان شود و سلامت جسم و روان آنها را به مخاطرهاندازد، ممنوع اعلام شد و کودکآزاری نیز در زمره جرایم عمومی قرار گرفت؛ جرایمی که با تصویب این لایحه، دیگر نیازی به شکایت شاکی خصوصی ندارد. با این وجود، این قانون 9 مادهای از نظر کارشناسان دارای نقصهای جدی بود که نیاز به تصویب یک قانون جدید را ضروری نشان میداد. به همین دلیل، قوه قضائیه لایحهای با عنوان «حمایت از کودکان و نوجوانان» را در 22 اردیبهشت ماه سال 88 در قالب 54 ماده تقدیم دولت کرد. پس از ارسال لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان به دولت، مواد این لایحه به 49 ماده کاهش یافت و در تاریخ 10 مرداد 1390 در کمیسیون لوایح دولت دهم به تصویب رسید و در بیست و هشتم آبان ماه همان سال، به مجلس ارسال شد. اما این لایحه از زمان ارسال به مجلس تا کنون به جز تصویب چند ماده آن در کمیسیون حقوقی و قضایی شاهد اتفاق جدیدی نبوده است. تعلل مجلس در تصویب قوانین مهم و حیاتی برای جامعه و تعجیل نمایندگان جهت تهیه و تصویب طرحهای اغلب تهیه شده با نیات سیاسی موضوع جدیدی نیست اما اگر سخنان چند روز گذشته یکی از اورژانس اجتماعی و اتفاقات چند هفته اخیر را مورد توجه قرار دهیم اهمیت تصویب هرچه زودتر این لایحه برای حفظ حقوق کودکان کاملا جلوه گر میشود.
کودک آزاری بیشترین موضوع تماس با اورژانس اجتماعی استان تهران
همین چند روز پیش بعد از ماجرای کیمیای 7 ساله که توسط نا پدری اش 70 بار مورد تجاوز قرار گرفته بود، احمد خاکی معاون اجتماعی سازمان بهزیستی استان تهران گفت: بیشترین تماسهای مردم استان تهران با اورژانس اجتماعی در مورد کودک آزاری و کمترین تماس آنان مربوط به اختلال هویت جنسی است. از مجموع، 923 هزار و 305 تماس تلفنی با اورژانس اجتماعی در یکسال گذشته، 2 هزار و 637 مورد از این تماسها در مورد کودک آزاری و 9 تماس نیز مربوط به اختلال هویت جنسی بود. همین صحبتها بود که عمق فاجعه را بیش از پیش روشن کرد و نیاز به قانون «حمایت از کودکان و نوجوانان» پر رنگتر شد.
جزئیات و روند لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان مصوبه سال 90
لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان ابتدا در کمیته تخصصی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس شورای اسلامی بررسی شد و پس از آن کلیات آن در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس تصویب شد، و بعد هم اعضای کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس در حال بررسی جزئیات این لایحه هستند. این لایحه در 49 ماده و 4 فصل تهیه شده است که در سرفصلهای آن به موضوعاتی همچون تعاریف، تشکیلات، جرائم و مجازاتها و تحقیق، رسیدگی و تدابیر حمایتی پرداخته شده است. در مقدمه توجیهی لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان آمده است: با عنایت به این که مقررات مربوط به کودکان و نوجوانان در تمامی کشورها به سرعت در حال گسترش است و با توجه به آسیبهای اجتماعی و معضلات نوظهور و در حال افزایش نظیر استثمار، بلایای طبیعی، تصادفات، امراض، بیماری هایی مانند ایدز و یا مواردی نظیر تغییر هویت، بی تابعیتی، ناتوانی جسمی یا روانی، اختلال هویت جنسی و تاثیرات نامطلوب این گونه وضعیتها بر کودکان و نوجوانان که سبب به وجود آمدن پدیدههای ناهنجاری مانند کودکان کار، کودکان فاقد هویت یا نامرئی، کودکان خیابانی و کودکان قربانی جرم میشود و با عنایت به عدم توانایی کودک در رویارویی و مقابله با خطرات و موقعیتهای خطرزا و حتی گاه عدم شناخت وی از خطرات اجتماعی، این لایحه تهیه شده است. در فصل یک این لایحه که به تعاریف و کلیات پرداخته شده تعاریف واژگانی همچون سوءرفتار، بهره کشی معامله و وضعیت مخاطره آمیز کودکان مشخص شده است. در فصل دوم این لایحه نیز به وظایف تشکیلات و دستگاههای مختلف در راستای حمایت از کودکان پرداخته شده است. در ماده 4 این فصل آمده است: دفتر حمایت از کودکان و نوجوانان قوه قضائیه به منظور ایجاد زمینههای همکاری با سایر نهادها و تهیه گزارشهای موردی یا ادواری، انجام مطالعات و تحقیقات آماری، پایش و ارزشیابی فعالیتهای دفاتر استانی و شهرستانی در خصوص اجرای این قانون در قوه قضائیه تشکیل میشود. در ماده پنج این فصل نیز تاکید شده است: با تشخیص رئیس قوه قضائیه در حوزههای قضایی شهرستان تحت نظر دادستان ساختار و تشکیلات مناسب جهت ایجاد زمینههای همکاری با سایر نهادها تشکیل میشود. فصل سوم این لایحه به جرائم و مجازاتها اشاره شده است که بر اساس ماده 7 آن، هر یک از والدین، اولیاء یا سرپرستان قانونی کودک و نوجوان و تمام اشخاصی که مسئولیت نگهداری و مراقبت وتربیت کودک را دارند، در صورتی که بر خلاف قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی، از ثبت نام و فراهم کردن موجبات تحصیل کودک و نوجوان واجد شرایط تحصیل تا پایان دوره متوسطه امتناع کنند یا به هر نحوی از تحصیل وی جلوگیری کنند 10 تا پنجاه میلیون ریال جزای نقدی محکوم میشوند. بر اساس ماده 8 فصل سوم، تهدید،ترغیب، تشویق یا فریب کودک و نوجوان به فرار از خانه یا مدرسه و یاترک تحصیل و یا تسهیل یا فراهم کردن موجبات این اعمال، جرم محسوب و مرتکب به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا پرداخت جزای نقدی از ده تا پنجاه میلیون ریال محکوم میشود. همچنین طبق ماده 10 آن، هر کس با کودک و نوجوان مرتکب عمل منافی عفت شود در صورتی که مشمول مجازات حد نباشد به یک تا سه سال حبس محکوم میشود، هر گاه رفتار مرتکب منتهی به صدمه جسمی یا روانی به کودک و نوجوان شود، علاوه بر پرداخت دیه به دو تا پنج سال حبس محکوم میشود. در ماده 12 این لایحه نیز آمده است: معامله یا خرید و فروش کودک و نوجوان یا بهره کشی از او با هر منظوری جرم محسوب و مرتکب به دو تا پنج سال حبس محکوم میشود، هر گاه خرید و فروش با فحشا و هرزه نگاری باشد مرتکب به حداکثر مجازات محکوم میشود. براساس ماده 15 این فصل، هر کس با کودک یا نوجوانی بدون رعایت شرایط مذکور در مواد 1041 و 1043 قانون مدنی ازدواج کند به 6 ماه تا دو سال حبس محکوم میشود، هر گاه بر اثر این ازدواج صدمه روانی یا جسمی به کودک و نوجوان وارد شود، مرتکب علاوه بر پرداخت دیه به حداکثر مجازات پیش بینی شده محکوم خواهد شد. در فصل چهارم این لایحه به موضوع تحقیق، رسیدگی و تدابیر حمایتی پرداخته، برای مثال در ماده 27 این فصل آمده است: تمام جرائم این قانون جنبه عمومی داشته و بدون شکایت شاکی خصوصی قابل تعقیب است و در صورت گذشت شاکی خصوصی به تشخیص مقام قضایی صلاحیت دار تعقیب متوقف میشود. محمد علی اسفنانی سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس درباره لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان گفت: در این لایحه قرار است تمام قوانین حمایت از کودکان و نوجوانان دریک جا جمع شده و به صورت قانون مدون جهت حمایت از این قشر اجرایی شود. وی افزود: در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان که کلیات آن در کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس تصویب شد، به مسائل مختلف همچون تعاریف کودک آزاری، حمایت از کودکان در معرض بزهکاری و کودک آزاری و غیره پرداخته شده است. وی تاکید کرد: در صورت تصویب نهایی این لایحه، شورای عالی حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان به ریاست رئیس قوه قضائیه یا معاون اول قوه قضائیه تشکیل میشود که کار این شورا سیاست گذاری درباره حقوق کودکان و نوجوانان است.
پس از شش سال. . .!
روز گذشته حسن نوروزی، سخنگوی کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس در رابطه با آخرین وضعیت بررسی لایحه حمایت از کودک و نوجوان که ۶ سال است برای بررسی به مجلس ارائه شده است، بیان داشت: در آخرین جلسه ماده ۹ لایحه حمایت از حقوق کودک و نوجوان تصویب شد و با شروع به کار مجدد و پایان یافتن تعطیلات مجلس در رابطه با ۳۲ ماده باقی مانده لایحه حقوق کودک و نوجوان تصمیم گیری خواهد شد. وی در توضیح ماده ۹ لایحه حمایت از حقوق کودک و نوجوان گفت: این ماده در رابطه با کسانی است که باعث مجروحیت، مرگ و یا سلب عقل طفل میشوند که در مجازات به حد، جریمه و شلاق محکوم میشوند؛ یعنی مجازات افراد کودک آزار در آن تعیین شده است و با پایان یافتن تعطیلات مجلس در رابطه با ماده ۱۰ این لایحه تصمیم گیری خواهد شد. گفتنی است که لایحه حمایت از کوکان و نوجوان که به مجلس هشتم مجلس ارائه شده بود؛ همچنان در دست بررسی است، با اینکه دولت وقت پیش از این مباحث مفصلی را در قالب ۸۰ ماده ارائه کرده بوداما این موارد در کمیته تخصصی مطرح و در نهایت در قالب ۴۱ ماده به کمیسیون ارائه شد که با گذشت ۶ سال تنها ۹ ماده از این لایحه تصویب شده است.