بهار نیوز - عبور از تاریکی ابهام

رضا صادقیان
بسیاری از کشمکش‌هایی که پیرامون رویدادهای تاریخی، سیاسی و اقتصادی معاصر کشور شکل گرفته و می‌گیرد، زائیده ابهام و عدم شفافیت در روایت‌های متفاوت و بعضا متناقض است. هر کدام از شخصیت‌های سیاسی، خصوصا کسانی که تجربه حضور در انقلاب اسلامی را داشته‌اند در هنگام نوشتن خاطرات و مصاحبه‌ با دقت و مصلحت‌ سنجی‌ غیرضروری به نقل رویدادهای تاریخی می‌پردازند و کلیت آن اتفاق‌ها را در هاله‌ای از ابهام قرار می‌دهند. چنین رویکردی نه تنها در بلند مدت باعث مخفی ماندن، ندیدن و بر زبان جاری نکردن توسط شخصیت‌های دیگر نمی‌شود، بلکه آن گفته‌های نخست آمیخته با عدم شفافیت با روایت‌های جدید بازگو کننده تناقض‌های بسیار می‌شوند و با گذشت سال‌ها و فاصله گرفتن از زمان حادث شدن رویداد تشخیص سر از ناسره برای خوانندگان بسیار دشوار خواهد شد.

به دو نمونه در همین زمینه اشاره می‌گردد، اولی در راستای نشان ندادن و بازگو نکردن و دومی در مسیر شفافیت و تابیدن نور به نقطه‌های نسبتا نا روشن بخش‌هایی از تاریخ معاصر کشور است. مصاحبه تاریخ‌آنلاین با سردار حسین علایی درباره انقلاب اسلامی و تشکیل سپاه پاسداران دارای نکات شنیدنی و ماندگاری است، با این حال هر زمان که پرسش‌ها به سوی رفع ابهام از برخی روایت‌ها از جمله شلیک ناو آمریکایی به هواپیمای مسافربری ایرباس می‌شود، سوالات درباره اختلاف نظر میان فرماندهان ارتش و سپاه در جنگ ایران و عراق می‌شود و از جزئیات بیشتر یادداشت وی در روزنامه اطلاعات پرسش می‌گردد، سردار تشخیص می‌دهد با ادب و لبخندی پدرانه از کنار بازگو کردن رویدادهای مربوطه عبور نماید. چنین سکوتی نه تنها کمکی به شناخت ابعاد تاریخی جنگ تحمیلی نخواهد کرد، بلکه همچنان فضا را در اختیار کسانی قرار می‌دهد که در هر دوره‌ای با نشر شایعات تمام تحرکات نظامی کشور را زیر سوال می‌برند. به نظر می‌رسد بهتر می‌بود آقای علایی به دلیل دخیل بودن در ماجراهای جنگ با ادبیاتی شفاف‌تر سخن می‌گفت و راه را بر حدث و گمان‌های بیشتر می‌بست.

جعفر شیرعلی‌نیا، نویسنده کتاب «روایتی از زندگی و زمانه آیت‌الله خامنه‌ای» کانال تلگرامی دارد به اسمِ نکته‌های تاریخی. گویا ایشان با همراهی عده‌ای از فعالان رسانه‌ای و دغدغه‌مند به تاریخ در حال جمع‌آوری برخی از نقاط پرابهام و کمتر پژوهش شده تاریخ بعد از انقلاب اسلامی هستند. با نگاهی به یادداشت‌های وی و حتی کتابی که در ابتدای همین پاراگراف به آن اشارت رفت، متوجه می‌شویم با صدها و بلکه هزاران خاطره اشتباه، خبر نادرست و موضع‌گیری‌های غلط در فضای رسانه‌ها به صورت تکراری روبه‌رو هستیم که بازسازی آن روایت‌ها و قرار دادن هر کدام از وقایع در جایگاه خود بسیار زمان‌بر و هزینه‌ساز خواهد بود.

با این حال برخی از مصلحت‌اندیشان در بازگو کردن حوادث تاریخی یادداشت‌های وی را برنمی‌تابند و هر جایی فرصتی به دست می‌دهد کلیت تلاش‌های این پژوهشگر را به چالش می‌کشند. روایت تاریخی انعکاس آن رویدادهایی است که در بازه زمانی خاصی به وقوع پیوسته و نه ترتیبی که ما دوست داریم باشد. بازگو نکردن، نصف و نیمه به یاد آوردن، نگفتن، با خنده و شوخی از کنار پرسش‌های جدی عبور کردن نه تنها کمکی به شفافیت تاریخ رویدادها نخواهد کرد، بلکه خواننده را با انبوهی از ابهام‌های جدید و تازه رها می‌سازد، در هنگامه چنین پیشامدی نه تنها مصاحبه‌های شفاهی و مکتوب کمکی به رفع ابهام‌ها و تاریکی‌های باقی مانده نخواهد کرد، بلکه خوانندگان را با سوالات دیگری در برهوت عدم شفافیت رها می‌کند. روایت‌های تاریخی منتظر کم‌گویی‌ها و مصحلت‌نگری بازیگران اصلی نخواهند ماند، ولی بهتر آن است که بازیگران میدان قبل از آنکه تیغ تیز و بی‌رحم تاریخ به سراغ جراحی آن حوادث برود، خودشان با فروتنی به ذکر آن وقایع بپردازند و از کم‌گویی و نگفتن‌ها دوری جویند. بدون تردید در هنگام بازخوانی وقایع توسط پژوهشگران، روایت کنندگان را انسان‌های صادقی خواهند یافت و نه خاطره گویانی که با سنجش مصلحت‌ها چشمان خویش را بر روی اتفاقات مهم بستند و به خاطر حفظ منافع فردی از کنار آن رد شدند.