سردرگمی در تحلیل اعتراضات

روزنامه بهار: با وجود گذشت یک هفته از فضای التهابی به وجود آمده در کشور بر اثر اعتراضات مردمی در شهرهای مختلف همچنان شاهد آن هستیم که مسئولان کشور تحلیل‌های متناقضی را در خصوص ریشه‌های آنچه رخ داد مطرح می‌کنند.مسئولان دولت و رسانه‌های دولتی در تلاش هستند که با برجسته‌سازی جناح رقیب اعتراضات رخ داده را متوجه رقیب سیاسی خود کرده و علت آن را اختلافات جناحی میان تندروها و جریان میانه رو ذکر کنند.برخی دیگر از مسئولان از رییس جمهور سابق نام می‌برند و بر این عقیده‌اند که این اعتراضات زیر سر محمود احمدی نژاد است. این دسته از مسئولان که در گذشته از حامیان دولت احمدی نژاد بودند، شخصیت امروز رییس جمهور سابق و نقدهای او به برخی ارکان قدرت را نمی‌پسندند و به همین دلیل اعتراضات را هم بخشی از رفتارهای منتقدانه او نسبت به ساختار سیاسی در ماه‌های اخیر ارزیابی می‌کنند.

 در این میان احمدی نژاد و یاران او‌ترجیح داده‌اند سکوت کنند و درباره آنکه از اعتراضات اخیر چه تحلیلی دارند سخنی به میان نیاورده‌اند و حتی در خصوص برخی اتهامات که از طرف بعضی از مسئولان در این موضوع متوجه آنان شده است تا به امروز دفاعی از خود نکرده اند. از آشغال خواندن معترضان توسط خطیب نماز جمعه دیروز تهران هم كه اصولا تحلیل نبود و بلكه یك توهین آشكار و سخیف ارزیابی شد كه حتی عزت‌الله ضرغامی (رییس سابق صدا و سیما) را هم به واكنش واداشت تا بنویسد: «تعبیر کلی «آشغال» در مورد معترضین، مشابه خس و خاشاک هزینه ساز است. کلام غیردقیق، زمینه‌ساز فهم نادرست و بروز فتنه است.»یکی از مقامات نظامی درباره اعتراضات اخیر معتقد است که آمریکا چند هزار جوان را برای حضور در این تجمعات اعتراضی آموزش داده است تا به اهداف خود برسد. امام جمعه مشهد که انگشت اتهام به سوی او هم رفته است معتقد است تجمعات اعتراضی تا آن مقطعی که علیه سیاست‌های اقتصادی دولت باشد حتی اگر شعار «مرگ بر روحانی» هم در آن مطرح شده باشد نه تنها اشکالی ندارد بلکه «اعتراض به حق مردم» است اما ادامه اعتراضات که رنگ و بوی مطالبات سیاسی گرفته است کار آمریکا و اسرائیل بوده است. دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام از «برادرزن صدام» می‌گوید و دادستان کشور این اعتراضات را طراحی یک مامور ویژه CIA می‌داند. از یک کانال تلگرامی مشکوک هم در بیشتر تحلیل‌ها به عنوان نقش آفرین اصلی نام برده می‌شود تا حدی که مسئولان به این نتیجه رسیده‌اند که برای جلوگیری از فعالیت آن کانال باید پیام رسان تلگرام را به طور کامل فیلتر کنند!

همانطور که روشن است مسئولان کشور هنوز به تحلیل دقیق و همه جانبه‌ای از آنچه رخ داده است نرسیده‌اند اما تاکید و اصرار عجیبی بر مطرح ساختن نظرات و تحلیل‌های خود نسبت به اعتراضات اخیر دارند. این اصرار بر اعلام موضع از سوی مسئولان رسمی در چنین موضوعاتی از جمله مواردی است که باید برای آن فکری اساسی شود. اظهارنظرهای شتاب زده و تک بعدی از وقایع پیچیده و چند لایه‌ای همچون اعتراضاتی که در روزهای گذشته در برخی شهرهای کشور شاهدش بودیم تنها سبب آن می‌شود که شاهد به وجود آمدن تناقضات بسیاری در بین اظهارنظر مسئولان کشور باشیم که یک نمونه از آن واکنش منفی وزارت امور خارجه به اظهارات محسن رضایی درباره اعتراضات بوده است.

علاوه بر تمایل بیش از حد برخی مسئولان برای دیده شدن در رسانه‌ها و «بحران اظهارنظر» ، عدم وجود مرکز واحد اطلاع رسانی رسمی در این موضوعات و برخی ساختارهای موازی را می‌توان دو دلیل دیگر به وجود آمدن چنین تناقضات و تحلیل‌های متفاوتی دانست.این نکته بدیهی است که هر شخصیت حقیقی می‌تواند و اجازه دارد درباره مسائلی که در کشور رخ می‌دهد نظرات مختص به خود را داشته باشد اما هنگامی که آن شخصیت حقیقی به کرسی قدرت تکیه زده است و تبدیل به شخصیت حقوقی می‌شود اظهارنظرهای او بازتاب متفاوتی خواهد داشت و این انتظار وجود دارد که مسئولان کشور در موضوعاتی مانند اعتراضات اخیر به نتیجه‌ای واحد رسیده و آن را از طریق مراجع ذیربط به اطلاع مردم برسانند. این که آن نتیجه تا چه حد در جامعه مورد پذیرش قرار بگیرد یک بحث ثانوی است اما آنچه رخ داده است نشانگر آن است که ما در همان مرحله اول یعنی اطلاع رسانی صحیح دچار مشکل هستیم چه برسد به دست یافتن به تحلیلی واقعی و باورپذیر برای جامعه. 

از نگاهی دیگر شاید بتوان علت چنین اظهارنظرهایی که در بسیاری از موارد به جای آن که مکمل یکدیگر باشد سبب نقض خبر و نظر دیگری است را در این نکته جستجو کرد که آنچه در روزهای گذشته در ایران رخ داد یک اعتراض چند لایه، پیچیده و متفاوت از گذشته بود. در این اعتراض بر خلاف اعتراضات88 نمی‌توان تنها مطالبات سیاسی را دید، در این اعتراض بر خلاف اعتراضات اوایل دهه 70 نمی‌توان فقط شعارهای اقتصادی را شنید، در این اعتراض علاوه بر مطالبات سیاسی و اقتصادی شاهد حضور نوجوانان و جوانانی هم بودیم که مطالبه آنان در حوزه اجتماعی تعریف می‌شود و خواستار عبور از قالب‌های رسمی و اجباری در این حوزه هستند. از سوی دیگر این اعتراضات چند لایه است زیرا هنوز آغازگر، ادامه دهنده، برنامه و اهداف آن مشخص نیست و هنوز هم با وجود فروکش کردن جوّ اعتراضات هیچکس با اطمینان نمی‌تواند از پایان یافتن آن سخن به میان آورد.

بنابراین، در مواجهه با چنین اعتراضی می‌بایست با دقتی دوچندان وارد میدان شد و ظرافت‌های بیشتری را در تحلیل‌ها مورد توجه قرار داد. نمی‌توان با تعجیل و نگاهی تک بُعدی به آنچه رخ داد نگریست و به نتیجه‌ای مبتنی بر واقعیات رسید. بخشی از این تناقضات میان اظهارنظرهای مسئولان مختلف کشور از همین نکته ناشی می‌شود که از نگاه جامع نگر خبری نیست و هر یک به بخشی از آنچه رخ داده است توجه نشان می‌دهند. در نتیجه می‌توان گفت اعتراضات همه این مسائلی که در این روزها مسئولان کشور مطرح کرده‌اند بود و هیچکدام نبود!