نقش بانک مرکزی در افزايش نرخ ارز

اقباله هیئتی- روزنامه بهار: روز گذشته، بازار ارز درحالی فعالیت خود را آغاز کرد که نرخ دلار رکود تازه‌ای بر جا گذاشت و به مرز 4500 تومان رسید. افزایش قیمت دلار نسبت به روز شنبه به حدی بود که فعالان بازار و صراف‌ها می‌گویند این گرانی با شوک همراه بود. بازار ارز و به خصوص دلار کشور که به سرعت تحت تاثیر اتفاقات قرار می‌گیرد، ‌این روزها بهانه‌های زیادی برای گرانی دارد؛ از نگرانی برای آینده برجام تا شرایط اقتصادی داخل و زمزمه‌های افزایش قیمت بنزین. ابهامات پیش آمده درمورد آینده برجام و رابطه ایران-اروپا بر جریان ورودی ارز و همچنین عرضه و تقاضای آن تاثیر گذاشته و در این بین سیاست‌های دونالد‌ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا درباره برجام به افزایش قیمت دلار دامن زده است.

برخی دلایل این افزایش قیمت را سیاست‌های دولتی در پایین نگه داشتن هزینه‌های تولید و درنتیجه افزایش صادرات و درآمدهای خود، عنوان می‌کنند. عده‌ دیگری از تحلیلگران با رد این توضیح، معتقدند که پایین نگه داشتن مصنوعی نرخ ارز و در اصطلاح سرکوب قیمت ارز توسط دولت و تبعیت قیمت دلار از منطق بازار، باعث افزایش این ارز شده است. محدودیت‌های منابع ارزی در کشور هم از دیگر عوامل این گرانی است. در داخل کشور منابع محدود ارزی داریم که حاصل صادرات کالا و نفت است اما از سوی دیگر مقادیر بالایی هم هزینه ارزی داریم، از جمله این هزینه‌ها می‌توان به واردات کالا، نیازهای ارزی دانشجویان و مسافران و بسیاری هزینه‌های دیگر اشاره کرد که افزایش و کاهش منابع و هزینه‌های ارزی نرخ واقعی ارز را تعیین می‌کند. کارشناسان می‌گویند، دولت دوازدهم سیاست‌های کنترل و سرکوب نرخ ارز را اجرا می‌کند، اگر بنیان‌های علمی نرخ ارز تعیین می‌شد، ارزش پول ملی ما بیشتر کاسته می‌شد ولی رویکرد اقتصادی دولت کاهش تورم و نرخ ارز است لذا این نرخ ارز، اسمی و غیر واقعی است.

نقش بانک مرکزی
بانک مرکزی نرخ پایه ارز تزریقی به صرافی‌ها را 4399 تومان اعلام کرد آنهم درحالی که روز شنبه قیمت دلار را 4329 تومان به بازار اعلام کرده بود. به دنبال افزایش قیمت ارز تزریقی از سوی بانک مرکزی به بازار، سیر صعودی قیمت‌ها در خیابان فردوسی آغاز شد و دلار  روز گذشته در بازار آزاد تهران 4440 تا 4450 تومان خرید و فروش شد.  عوامل حاشیه‌ای تاثیرگذار در نرخ ارز هم بسیار زیادند. بالابودن تورم هم یکی از دلایل افزایش نرخ دلار است، وقتی که تورم ۱۰درصد است قاعدتا باید قیمت دلار ۱۰درصد بیشتر شود. کاهش قیمت سهام در بازار بورس و هجوم برخی از سرمایه‌داران برای عرضه سهام و پیشگیری از ضرر بیشتر، به معنای انتقال بخشی از نقدینگی فعال به بازار ارز و سایر بازارها است و این امر نیز قیمت دلار را بالا می‌برد. کاهش میزان صادرات و درنتیجه کاهش ارز وارد شده به کشور هم یکی از دلایل افزایش نرخ دلار است.  به نظر می‌رسد که راه گریز از نوسانات بازار ارز نیز نزدیک کردن شرایط اقتصادی کشور به بازار جهانی از طریق افزایش مبادلات کالا و صادرات است تا بتوان بر میزان ارزآوری به کشور افزود، از طرف دیگر باید در سیاست‌های اقتصادی خود تجدیدنظر کنیم.

صرافان چه می‌گویند؟
یکی از فعالان این بازار با تأکید براینکه بازار سورپرایز شده است، می‌گوید: نمی‌دانیم بگوییم دلار ارزان می‌شود یا گران! مهم این است که ما ضرر سنگینی متحمل شدیم. وی با بیان اینکه بانک مرکزی به برخی صرافی‌ها ارز می‌دهد ولی میزانش خیلی کم است می‌گوید: روز شنبه هم بانک مرکزی عرضه چندانی در بازار نداشت؛ اما روز گذشته این وضعیت بدتر شده چراکه تا کنون ارزی به صرافی‌ها نداده است.
گرانی یکباره دلار که علت اصلی آن افزایش قیمت پایه از سوی بانک مرکزی است، موجب شد تا بار دیگر خیابان فردوسی، روز متلاطمی را سپری کند؛ دلال هایی هم که مقابل پاساژ افشار برای روسای خود دلار می‌خرند و می‌فروشند روز شلوغی داشتند.. دلال‌های این بازار می‌گویند هر زمان قیمت‌ها یکباره جهش پیدا می‌کند، خیابان منوچهری مقابل پاساژ افشار هم شلوغ‌تر از روزهای قبل می‌شود چراکه همه می‌خواهند بدانند در این مرکز چه قیمت هایی برای دلار ثبت می‌شود. خیابان منوچهری، مقابل پاساژ افشار که پاتوق اصلی دلارفروشان تهران است روز گذشته شلوغ بود و از صبح هم شاهد افزایش قیمت‌ها بود؛ تا جایی که دلار از 4 هزار و 380 تومان روز شنبه به 4 هزار و 450 تومان رسید. یکی از واسطه‌های بازار ارز که شغلش خرید و فروش دلار برای یکی از صراف‌های بزرگ است، می‌گوید: ارز در بازار کم است و دلارهای نقدی را سریع می‌خرند. دلال ارزی دیگری هم گفت: این کارها کار بانک مرکزی است به خاطر اینکه دولت و بانک مرکزی راحت می‌توانند با تزریق دلار بازار را کنترل کنند ولی وقتی بانک مرکزی بعضی روزها دلار کم عرضه می‌کند و قیمت را بالا می‌برد همین وضعیت شکل می‌گیرد.

سیف چه می‌گوید؟
پیش از این، رئیس کل بانک مرکزی درباره نوسانات نرخ ارز در ماه‌های اخیر، گفت: از سال 92 تاکنون نرخ ریال نسبت به دلار 31 درصد تضعیف شده این در حالی است که تضعیف روبل روسیه در برابر دلار حدود 75 درصد، لیر‌ترکیه 95 درصد و یورو 12 درصد است. ولی‌اله سیف افزود: این نوسانات ارزهای بین‌المللی با یکدیگر است که ناشی از متغیرهای اقتصادی در کشورهای مختلف بوده و طبیعی است. سیف در گفت وگو با خانه ملت، تصریح کرد: نرخ ارز ثبات نسبی مناسبی در مقایسه با گذشته داشته است و بانک مرکزی تلاش می‌کند این نوسانات را به حداقل برساند.

 جهشی غیرمعمول
نایب رئیس کمیسیون تسهیل کسب و کار اتاق بازرگانی تهران معتقد است: نگاه دولت‌ها در ایران نسبت به نرخ ارز همواره اینگونه بوده که باید این نرخ پایین نگه داشته شود تا قدرت خرید مردم تحت تاثیر قرار نگیرد و تورم ایجاد نشود اما اگر دولت دخالت خود را تبدیل به نظارت در بازار ارز کند، مطمئنا به نفع تولیدکنندگان و صادرکنندگان خواهد بود. احمد کیمیایی اسدی درباره افزایش نرخ دلار که نزدیک به 4500 تومان رسیده و تاثیر آن در بخش تجارت گفت: در چند سال اخیر بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم تا همین چند ماه پیش در بیشتر مقاطع زمانی، نرخ ارز حدود ۳۷۰۰ تومان بود که نشان می‌دهد این نرخ به شکل مصنوعی کنترل می‌شود. وی افزود: در خیلی‌ از مواقع این اقدام به صادرات ما لطمه وارد می‌کرد. وقتی نرخ دلار به این شکل مصنوعی پایین نگه داشته می‌شود واردات به صرفه می‌شود و صادرات آسیب می‌بیند. دولت باید حداقل قانون را رعایت می‌کرد؛ قانون مجلس که بر اساس آن نرخ ارز باید هر ساله به‌اندازه تفاضل نرخ تورم داخلی و تورم جهانی تعدیل شود.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: متاسفانه دولت در سال‌های اخیر این راهکار را پیش نگرفته است و نرخ ارز را سرکوب کرده است. به هر حال وقتی به شکل مصنوعی نرخ ارز پایین نگه داشته می‌شود، در یک جایی سر باز می‌کند و جهش پیدا می‌کند. در دو - سه ماه اخیر نرخ ارز یک جهشی داشت که غیر معمول بود. وی با بیان اینکه نرخ ارز در یک روند منطقی افزایش قیمت پیدا نکرده است، گفت: اگر نرخ ارز در چند سال گذشته روند طبیعی خود را طی می‌کرد شاید طی چند سال به قیمت ۴۴۰۰ تومان فعلی می‌رسید و یکباره جهش پیدا نمی‌کرد. دولت باید دخالت خود را از بازار ارز بردارد و این دخالت را تبدیل به نظارت کند. این دخالت‌ها ممکن است باعث شود اتفاقی که در سال ۱۳۹۱ افتاد و طی چند روز نرخ ارز سه برابر شد مجدداً اتفاق بیفتد.

قابلیت پیش‌بینی را از تجار گرفته‌اند
کیمیایی اضافه کرد: دولت با دخالت‌های خود در نرخ ارز، بازار را تحت تاثیر قرار داده است و در این شرایط فعالان اقتصادی نمی‌توانند برنامه‌ریزی داشته باشند و عملا قابلیت پیش‌بینی را از اقتصاد ما گرفته است. بارها بانک مرکزی و دولت اعلام کرده‌اند که می‌خواهند ارز را تک نرخی کنند اما تا کنون انجام نشده است و همین دو نرخی بودن در خیلی موارد باعث رانت و فساد شده است. وی درباره تاثیر افزایش نرخ ارز روی صادرات تصریح کرد: قطعا افزایش نرخ ارز در همه کشورها یا به تعبیری زمانی که ارزش پول ملی‌ کاهش پیدا می‌کند میزان صادرات این کشورها افزایش پیدا می‌کند و کشور ما هم از این قاعده مستثنی نیست. صادرکنندگان و تولیدکنندگان به طور طبیعی بهتر می‌توانند در زمینه قیمت تمام شده با رقبای منطقه‌ای خود رقابت کنند. واقعی شدن نرخ ارز همواره به تولید و صادرات کمک می‌کند.  وی اضافه کرد: همه دولت‌ها تا کنون نگاه‌شان این بوده که نرخ ارز ثابت باشد و افزایش پیدا نکند، چرا که تصورشان بر این بوده است که قدرت خرید مردم و تورم به این عامل بستگی دارد. اگر دولت بخواهد نظارت معمولی خود را داشته باشد و تعیین نرخ ارز را بر عهده خود بازار بگذارد در نهایت به نفع تولیدکننده و صادرکننده خواهد بود.

قیمت‌ها می‌شکند؟
گفتنی است، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی اعلام کرده است که شرایط فعلی تعامل بازار تعادلی و بازار غیررسمی به گونه‌ای نیست که در صورت ثبات اقتصادی و اوضاع سیاسی تا انتهای سال شوکی به بازار ارز وارد شود که بتوان نام جهش را به آن اطلاق کرد.  با این حال باید توجه داشت که صرف‌نظر از رابطه نرخ ارز تعادلی و بازار، همیشه و برای همه اقتصادها امکان وقوع جهش ارزی به واسطه حادث شدن شوک‌های غیرمنتظره اجتماعی، سیاسی و بین‌المللی وجود دارد. در این باره تهدیدات اخیر در رابطه با بازگشت تحریم‌ها می‌تواند از عوامل بروز جهش باشد. بعد از اعتراضات اخیر در کشور بازار ارز و سکه متلاطم شد و قیمت دلار و البته سکه رکوردهای بالایی به ثبت رساند ولی بعد از آن تنها دو سه روز سیر نزولی در این بازار آغاز شد اما مجدداً در روزهای بعد دلار اوج گرفت بنابراین به نظر می‌رسد افراد پشت پرده اجازه نمی‌دهند قیمت‌ها شکسته شود.