همه لذت فوتبال در خدمت آگهی بازرگانی

سیما برای جام جهانی اخیر هم مانند دوره قبلی جام جهانی دو ویژه برنامه فوتبالی تدارک دیده بود، ویژه برنامه 2018 که از باسابقه‌ترین شبکه تلویزیون در حوزه پخش‌های زنده ورزشی یعنی شبکه سه پخش می‌شد و برنامه «فصل داغ فوتبال» که از شبکه ورزش به‌عنوان شبکه تخصصی این عرصه روی آنتن می‌رفت.ویژه برنامه‌های هر دو شبکه پوشش دهنده مسابقات در مقایسه با ادوار پیشین جام جهانی و دیگر ویژه برنامه‌های فوتبالی تلویزیون که معمولاً به مناسبت‌هایی نظیر جام ملت‌های اروپا و ملت‌های آسیا تغییرات محسوسی کرده بودند، تغییراتی که عمدتاً در مسیر پیشرفت و ارتقای سطح کیفی برنامه‌ها لحاظ شده بودند هر چند که برقرار ماندن برخی موانع، اجازه نداد آنگونه که باید و شاید به چشم بیایند.شبکه سوم سیما که بواسطه تعداد بینندگان زیاد خود، خیلی بیشتر از شبکه ورزش در کانون توجهات قرار داشت برای اولین بار از اعطای امتیاز انحصاری اجرای ویژه برنامه‌های فوتبالی مهم خود به رضا جاودانی صرفنظر کرد و با استفاده از ترکیب عادل فردوسی پور/ محمد رضا احمدی در مقام مجریان برنامه (که گزارش تعدادی از بازی‌ها را هم بر عهده داشتند) تصویری از یک زوج موفق و متفاوت در اجرای برنامه‌های این چنینی را ارائه داد.

اینکه هر مجری از جمله رضا جاودانی واجد چه نقاط قوت و ضعفی است موضوع این یادداشت نیست ولی اینکه بینندگان یک رسانه در ابعاد ملی در عمل باور کنند که در برنامه‌سازی به اصولی نظیر رعایت تنوع، استفاده از فرمول‌های مختلف و مقابله با کلیشه‌ها اهمیت داده می‌شود نکته‌ای است که گروه ورزش شبکه سوم سیما هر چند خیلی دیر ولی بالاًخره به اهمیت آن وقوف پیدا کرد.نقطه قوت دیگر این برنامه که می‌توان هوش و ذکاوت فردوسی‌پور در تهیه برنامه‌های تلویزیونی را در آن جست‌و‌جو کرد انجام گفت‌و‌گوی زنده با گزارشگران و کارشناسان برجسته فوتبالِ کشورهایی بود که تیمشان در همان روز گفت‌و‌گو با برنامه بازی داشت. آیتمی فوق‌العاده دشوار که کاملاً مشخص است گروه تهیه برنامه برای پیدا کردن افراد مورد نظر و هماهنگی با آنها از یک سو و گرفتن مجوزهای لازم از خود سازمان صدا و سیما از سوی دیگر چه میزان انرژی و وقت صرف کرده است.

دعوت از صاحبنظران خوش صحبتی نظیر دکتر حمید رضا صدر و امیر حاج رضایی را هم می‌توان به سبد نقاط قوت برنامه اضافه کرد هر چند که در مقابل نباید از یاد برد که در استفاده از این چهره‌ها بخصوص دکتر صدر نباید آن قدر زیاده روی کرد که عملاً نسبت حضورشان در برنامه در مقایسه با دیگر کارشناسان نسبتی چند به یک باشد، نسبتی که نه تنها دوباره به همان قضیه لطف بیش از حد رسانه به عده‌ای محدود و عدم رعایت عدالت دامن می‌زند بلکه خستگی و کسالت بیننده از کلیشه شدن یک یا چند چهره خاص یا نوع نگاه آنها را هم در پی خواهد داشت، کارشناسانی نظیر مجید جلالی، مجید صالح، هومن افاضلی، دکتر بیژن ذوالفقار نسب، مرتضی محصص و.... که در طول دهه‌های گذشته مخاطبین با صدا و تصویر و رویکرد آنها نسبت به فوتبال و منضمات آن عادت کرده و به نوعی حس آشنایی و علق و علاقه بیشتری به بیننده می‌دهند از غایبین بزرگ ویژه برنامه 2018 و از نقاط ضعف این برنامه بودند.

یک ویژگی مثبت دیگر برنامه که در دوره‌های گذشته کمتر تحقق پیدا می‌کرد امکان برقراری ارتباط زنده با گزارشگر اعزامی به محل بازی‌ها بود که بر خلاف همیشه بخصوص جام جهانی گذشته که مزدک میرزایی به‌دلیل مشکلات فنی و هماهنگی مجال بسیار کمی برای ارسال گزارش از برزیل پیدا کرد در این دوره با تماس‌های تقریباً هر شبه با محمد حسین میثاقی و گزارش‌های پر شور و حال او از داخل و خارج استادیوم برگزاری مسابقه از آیتم‌های دیدنی برنامه بودند خصوصاً که این گزارشگر جوان و خوش ذوق گزارش‌هایش را با ایده‌های خلاقانه‌ای مثل یک گفت‌و‌گوی کوتاه با تماشاگران تیم‌های حاضر در رقابت‌ها توأم می‌کرد که بی‌تردید برای بینندگان تلویزیون ایران که بنا به لزوم رعایت چارچوب‌های اخلاقی و عرفی از تماشای چنین تصاویری محروم هستند جذابیت بیشتری داشت.اما ویژه برنامه شبکه ورزش یعنی «فصل داغ فوتبال» هم به صورت همزمان با شبکه سه تمام بازی‌ها را پوشش می‌داد حتی در روزهای استراحت بازی‌ها که برنامه 2018 روی آنتن نمی‌رفت این برنامه به شکل همزمان از هر دو شبکه سه و ورزش پخش می‌شد.

رویکردی که با سیاست کاری جام جهانی قبل که روز بعد از مسابقات، یک ویژه برنامه تحلیلی باحضور زنده یاد محمد علی اینانلو به‌عنوان یکی از ورزشی‌های قدیمی سیما پخش می‌شد کاملاً متفاوت بود و به نظر می‌رسد شبکه ورزش حرکت جدی تری را برای پوشش رقابت‌های مهم فوتبالی شروع کرده است که با توجه به اهداف راه‌اندازی و مأموریت ذاتی آن تصمیم خوبی تلقی می‌شود.تنوع بیشتر میهمانان برنامه و فرصت بیشتری که در کنداکتور خلوت‌تر شبکه ورزش در اختیارشان قرار داده می‌شد هم از جمله نقاط قوت برنامه‌ای بودند که اطاله کلام همیشگی جواد خیابانی کمی آن را از ریتم می‌انداخت البته نه در آن حد که بتوان از آن تحت عنوان یک نقطعه ضعف برجسته یاد کرد.در واقع مهم‌ترین پاشنه آشیل هر دو ویژه برنامه 2018 و فصل داغ فوتبال را نه در انتخاب و عملکرد مجریان و شیوه مدیریت برنامه توسط آنها که باید در همان نگاه تبلیغات محور و اقتصادی‌ای دانستکه نه تنها بر برنامه‌های زنده ورزشی که بر کلیت برنامه‌های تلویزیونی سایه افکنده و هویت اصلی آنها را تا حدود زیادی تحت‌الشعاع قرار داده است.

تلویزیون دولتی ما، حالا بیش از هر تلویزیون خصوصی دیگری در پخش آگهی‌های قبل و هنگام و بعد از برنامه‌ها زیاده روی می‌کند و نه فقط با کادرهای غیر استاندارد زیر نویس که بخش قابل توجهی از تصاویر و اطلاعات فنی مسابقات را زیر خود محو می‌کنندبلکه با آیتم‌های تبلیغاتی چرخان گوشه‌های کادر هم به ماهیت برنامه اصلی در حال پخش و تمرکز بینندگان آنها آسیب وارد می‌کند و از همه اینها بدتر اینکه سیستم سیاستگذاری سیما چهره‌هایی نظیر عادل فردوسی‌پور و حتی محمد رضا احمدی را که به هر حال سابقه و وجهه‌ای در حوزه تخصصی فوتبال دارند را به ابزارهایی در اختیار پدیده ناخوشایند و زشت تبلیغات و پول در آوردن خود کرده و در این دوره از بازی‌ها به جای حضور چهره‌هایی نظیر مرتضی حسینی، امیر علی نبویان، بهمن هاشمی و... که با شیوه‌ای معمولاً کمیک مسابقات پیامکی و سامانه‌ای را تبلیغ می‌کردند خود فردوسی‌پور و احمدی (و در شبکه ورزش، جواد خیابانی) بودند که با قطع همان سه چهار دقیقه فرصت تحلیل اختصاص داده شده به میهمان برنامه و در اقدامی نابجا، بحث را به سوی آن نرم افزارهای تهوع آور برده و از شانس بردن جوایز کلان تنها با ارسال یک پیامک و شرکت در فلان مسابقه می‌بردند که نه معلوم است چرا و براساس چه قاعده اخلاقی باید در قبال نصب یک برنامه به چنان جایزه‌ای دست یافت و نه در‌ شأن یک برنامه پربیننده تلویزیونی و گردانندگان شناخته شده آن است که این چنین جایگاه مقبول اجتماعی خود را به خطر بیاندازند!!!