آمریکا «پیمان مودت» با ایران را فسخ كرد

مایک پمپئو در واکنش به دستور تازه دیوان بین المللی دادگستری به ایالات متحده آمریکا مبنی بر محدودیت قائل شدن در تحریم‌ها علیه ایران گفت: «به دلیل اینکه ایران از دادگاه بین المللی دادگستری برای حمله به آمریکا سوء استفاده کرده است، من اعلام می‌کنم که امروز ایالات متحده به پیمان مودت با ایران پایان می‌دهد.» پمپئو همچنین از سوی کشورش اطمینان قطعی داد که کمک‌های بشردوستانه بدون در نظر گرفتن تصمیم دیوان بین‌المللی دادگستری به ایران می‌رسد. پیمان مودت بین ایران و آمریکا قراردادی بین نمایندگان دولت ایران و ایالات متحده آمریکاست که در سال ۱۳۳۴ شمسی به امضا رسید. هدف این پیمان تحکیم مناسبات دوستانه بین دو کشور و گسترش همکاری‌های بازرگانی و اقتصادی عنوان شده است.

در پی صدور حکم موقت دیوان بین المللی دادگستری در لاهه هلند که از آمریکا خواسته است موانع صدور اقلام بشردوستانه به ایران را برطرف کند، سفیر آمریکا در هلند و وزارت خارجه ایران به این حکم واکنش نشان دادند. پت هوکسترا سفیر آمریکا در هلند در واکنشی حکم دیوان بین المللی دادگستری را بی‌اساس و فاقد وجاهت قانونی ارزیابی کرد. او گفت: «این اقدامی بی اساس و فاقد وجاهت قانونی است و دیوان در این زمینه صلاحیت ندارد.» او روز چهارشنبه همچنین افزود که دیوان بین‌المللی از پذیرش خواسته های رادیکالی که ایران خواسته بود پرهیز کرده است و تنها به موارد محدودی اشاره کرده است. در مقابل وزارت خارجه ایران با استقبال از حکم موقت دیوان بین المللی دادگستری در لاهه، صدور این حکم را «نشانه بارز دیگری در تایید حقانیت جمهوری اسلامی ایران و غیرمشروع و ظالمانه بودن تحریم های آمریکا علیه مردم و شهروندان کشورمان» ارزیابی کرده است. وزرات خارجه ایران با اشاره به اینکه دیوان صلاحیت اولیه خود را برای ورود به این موضوع محرز دانسته نوشته است که دیوان «تلاش های دولت آمریکا و وکلای آن در رد صلاحیت دیوان و فرار از مسئولیت حقوقی را خنثی کرده است.»

بیانیه وزارت خارجه همچنین افزوده است: «این محکمه جهانی با تصریح بر اینکه قراری که صادر کرده، الزام آور و لازم الاتباع بوده و موجد تعهدات بین المللی می باشد، اعلام کرد که دولت ایالات متحده ملزم است طبق تعهدات بین المللی خود موانع ناشی از اقداماتش به موجب تصمیم های غیرقانونی که با خروج از برجام اتخاذ کرده، از جمله موانعی که در مسیر روابط تجاری ایران در حوزه های مشخصی برقرار کرده، برطرف نماید.» این بیانیه در پایان می گوید: «قرار صادره از سوی دیوان بین المللی دادگستری هم چنین بار دیگر نشان داد که این دولت آمریکاست که با سیاست های غلط و افراطی خود و در نتیجه زیاده خواهی های خود در قبال دیگر کشورها، روز به روز منزوی تر می شود و بایستی از عادت غلط و اعتیاد ناپسند خود در اعمال تحریم های ظالمانه و غیرقانونی علیه مردم و شهروندان دست کشیده و به عضوی مسئولیت پذیر و کشوری عادی در جامعه بین المللی تبدیل شود.» با اینکه به نظر می رسد ایران خود را پیروز دعوای حقوقی نزد دیوان بین المللی می داند با این حال به نظر نمی رسد طرف آمریکایی این حکم را محترم بشمارد. احکام دیوان بین المللی دادگستری الزام آورند اما ضمانت برای اجرایی آن وجود ندارد بویژه که طرف محکوم در این حکم طرف قدرتمندی مانند ایالات متحده آمریکاست.

نگاهی به حکم موقت دیوان بین المللی دادگستری در لاهه هلند
قضات دیوان بین المللی دادگستری در لاهه که دکتر جمشید ممتاز قاضی اختصاصی جمهوری اسلامی در این دیوان نیز در میان آنهاست به اتفاق آراء از آمریکا خواسته‌اند که موانع صادرات اقلامی چون دارو و تجهیزات پزشکی، اقلام غذایی و کشاورزی، قطعات و تجهیزان هواپیما و خدمات تامین و نگهداری لازم برای ایمنی پروازها را برطرف کند. دیوان همچنین در حکم خود آورده است: «از طرفین می‌خواهد از هر اقدامی که ممکن است اختلاف جاری نزد دیوان را تشدید یا تطویل نموده یا حل و فصل آن را پیچیده کند، خودداری نمایند.»
دیوان همچنین با استناد به پیمان مودت میان آمریکا و ایران آورده است: «حقوق خاص و مشخصی که جمهوری اسلامی ایران به موجب عهدنامه ۱۳۳۴ به آنها استناد کرده است، می تواند آثار غیرقابل جبرانی به دنبال داشته باشد و لذا از منظر حقوقی باورپذیر است.» دیوان همچنین آمریکا را مورد انتقاد قرار داده و در حکم خود می‌نویسد: «قویا انتظار دارد که دولت آمریکا با تجدید نظر در سیاست های غلط و دیرینه خود در نقض مقررات و تعهدات بین المللی، عضوی مسئولیت پذیر و عادی در عرصه جامعه جامعه بین المللی باشد.» دیوان همچنین نوشته است که دکتر جمشید ممتاز، استاد حقوق بین الملل و قاضی ویژه ایران در بیانیه‌ای تفصیلی که در ارتباط با صدور قرار موقت به دیوان ارائه کرده، نظرات خود را تشریح کرده است. وی ضمن اشاره به این که به قرار صادره دیوان رای مثبت داده، تاکید کرده که ضرورت داشت دیوان به سایر حوزه‌های مهم از جمله به عنوان مثال، فروش هواپیما و اجرای سفارش هایی که تاکنون صورت پذیرفته می‌پرداخت. همچنین مناسب بود دیوان بین المللی دادگستری آمریکا را ملزم می‌ساخت از اقداماتی که شرکت‌ها و اتباع کشورهای ثالث را از داشتن روابط تجاری با آمریکا بازمی‌دارد، خودداری کند.

وی با اشاره به قطعنامه ۲۲۳۱ که برجام را تایید نموده است، آن را یک واقعیت عینی مرتبط با اختلاف دانسته که تعهداتی را برای همه دولت های عضو ملل متحد از جمله آمریکا ایجاد کرده است. از آن گذشته، بر مبنای گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی به عنوان نهاد ذیصلاح فنی، اعتبار توجیهات آمریکا برای وضع مجدد تحریم ها زیر سوال می‌رود. ممتاز همچنین مشروعیت تحریم‌های ثانویه ایالات متحده را از منظر حقوقی به چالش کشیده است، زیرا دامنه فراسرزمینی داشته و هدف آنها اثرگذاری مستقیم بر نحوه چینش روابط خارجی دولت‌های حاکم و مستقل است و این «نقض اصل بنیادین عدم مداخله به نحو مصرح در منشور ملل متحد» است.

دیوان بین‌المللی دادگستری رای خود رای خود به این صورت به پایان برده است: «قرار موقت صادره از سوی دیوان بین المللی دادگستری همانند آراء آن برای طرفین دعوا الزامی و لازم الاجراء است. در صورت عدم اجرای دستور دیوان توسط هریک از طرفین دعوا، ارجاع موضوع به شورای امنیت از سوی طرف دیگر قابل بررسی است. در این صورت، شورای امنیت می تواند در صورت مقتضی، اقدام به صدور قطعنامه ای به منظور الزام طرف دیگر دعوا به اجرای دستور موقت دیوان نماید. علاوه بر این کشورهای مخاطب رای دیوان، هزینه سیاسی و اعتباری زیادی را در سطح بین المللی در صورت عدم اجرای قرار موقت دیوان خواهند پرداخت. ضمن آنکه سایر دولت ها معمولاً در روابط بین المللی خود به ویژه رابطه با کشورهای طرف دعوا به تصمیمات اتخاذ شده از سوی دیوان در قرار موقت توجه خواهند داشت.»

جان بولتون با این حال گفت: «سیاست آمریکا تغییر رژیم ایران نیست اما انتظار داریم که آنها در رفتارشان تغییر محسوسی ایجاد کنند.» بولتون تاکید کرد که اختلاف واشنگتن با «آیت‌الله‌ها»ست و نه با مردم ایران.
جان بولتون همچنین گفت که ایران برنامه هسته‌ای‌اش را محدود نکرده و فعالیت‌هایش را در این زمینه افزایش داده است. اودر این زمینه خواستار تحقیقات درباره یک سایت مخفی هسته‌ای ایران شد که نخست وزیر اسرائیل در سخنرانی مجمع عمومی سازمان ملل مدعی کشف آن شده است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در آخرین سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با نشان دادن تصویری، مدعی شد که رژیم ایران بخشی از مواد هسته ای خود را در مکانی به نام تورقوزآباد در اطراف تهران پنهان کرده است. با این که سازمان بین‌المللی انرژی اتمی درخواست‌ها برای بازرسی مکان اعلام شده از سوی نخست وزیر اسرائیل را رد کرده، جان بولتون گفت که سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا شواهدی را که اسرائیل بدست آورده بررسی می‌کنند. بولتون همچنین در پاسخ به سوالی درباره اینکه اروپایی‌ها به دنبال حفظ برجام هستند گفت: «در یک کتاب قدیمی نوشته شده است که برای مواجهه با موضوعی که دوست ندارید سه مرحله وجود دارد اول خشم، دوم غم و عزا و بعد پذیرش واقعیت.» او افزود که اروپایی‌ها اکنون در مرحله «غم و عزا» هستند اما به مرحله پذیرش واقعیت هم می رسند.

مشاور امنیت ملی کاخ سفید همچنین اعلام کرد که آمریکا از پروتکل حل اختلاف کنوانسیون وین هم خارج می‌شود چرا که «آنچه باصطلاح دولت فلسطین نامیده می‌شود» می‌خواهد موضوع انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به بیت المقدس را در آنجا و علیه آمریکا مطرح کنند. خروج آمریکا از پروتکل حل اختلاف دادگاه لاهه تاثیری بر حکم موقت این دادگاه ندارد چرا که بر اساس متن پیمان مودت بین ایران و آمریکا که در سال ۱۳۳۴ منعقد شده، هر گاه یکی از طرفین از این پیمان خارج شود این پیمان لغو نمی‌شود و طرفین تا حداکثر یک سال فرصت دارند علیه دیگری به دادگاه لاهه شکایت کنند.