«نگرشی که در این بخش سینما باید تغییر کند»

این مستندساز که با مستند «دلبند» در جشنواره اخیر حقیقت و «ایدفا» حضور داشت و در جشنواره‌ی پیش‌رو فیلم فجر هم حضور خواهد داشت، به ایسنا گفت: مستند حقیقت است و حقیقت، کشف ناشناخته‌هاست. حقیقت و کشف ناشناخته همیشه مهمتر از رئالیسم بوده است، برای همین است که فیلم‌های مستند برای مخاطبی که دغدغه دارد و اهل کشف و مکاشفه و شناخت است، جذاب و چالش برانگیز است. دغدغه‌ی کشف را باید در درجه اول فیلم‌ساز درباره موضوع و سوژه خودش داشته باشد.او با بیان اینکه "به نظر من در ایران، سینمای مستند پیشروتر از سینمای داستانی است و مخاطب بیشتر با آن همراه می‌شود" افزود: در سینمای ایران با توجه به امکانات، هوش و ذکاوت فیلمساز و نگاه خلاقانه‌اش به موضوعات پیرامونی، سینمای مستند پیشروتر از سینمای داستانی است.این مستندساز در ادامه گفت: من نیز هم سینمای داستانی و هم سینمای مستند را تجربه کرده‌ام و سینمای مستند همیشه برای من جالب تر بوده است، چرا که با کشف و شهود همراه است. من به عنوان فیلمساز مستند خیلی سفر می‌کنم و جاهای مختلف را میبینم.

وی گفت: مواجه شدن با آدم‌هایی که جالب هستند، ایمان من را قوی‌تر می کند، از این جهت آشنایی با این آدم‌های جالب یک دریچه تازه‌ را پیش روی من می گذارد.کارگردان «آسمان خالی نیست» با بیان اینکه "تفاوت‌هایی بین جشنواره‌های داخلی و دیگر جشنواره‌های دنیا وجود دارد" گفت: یکی از این تفاوت‌ها این است که جشنواره‌های ما، اکثراً دولتی هستند در حالیکه جشنواره‌های معتبر جهانی خصوصی برگزار می‌شوند و از حمایت‌های دولتی بهره‌مندند. همچنین در جشنواره‌های حرفه‌ای بلیت فروخته میشود، بر همین اساس، نوع مخاطبی که در جشنواره‌های خارجی برای فیلم‌ها شرکت می کند با تماشاچیانی که به صورت رایگان برای نمایش فیلم می‌آیند، خیلی متفاوت است. البته فکر می‌کنم در جشنواره‌ بعدی حقیقت قرار است به صورت حرفه‌ای بلیت فروشی شود. او افزود: تفاوت مهم دیگر این است که جشنواره‌های معتبر خارجی مارکت‌های معتبر و بزرگی دارند اما این اتفاق در جشنواره های داخلی نیفتاده است. در واقع مارکت داریم اما خریدار نداریم. در ایران مستندسازی با همان نگاه دلی پیش می‌رود و از این نظر تفاوت خیلی بزرگی بین جشنواره‌های سینمای ایران و سینمای بین‌الملل وجود دارد. 

یاسر طالبی درباره حضور بخش مستند در جشنواره فجر گفت: جشنواره‌های خارجی مانند برلین، کن، ونیز... همگی بخش مستند دارند. متاسفانه حضور فیلم‌های مستند در جشنواره فجر به آن شکل جدی گرفته نمی‌شود. فیلم مستند"آتش و دریا" ساخته جان فرانکو رزی که جایزه بهترین فیلم جشنواره ونیز را دریافت کرده را اگر ببینید، متوجه می‌شوید که هزینه فیلم مستند با فیلم داستانی در آنجا برابری می‌کند. این در حالیست که در ایران، بودجه فیلم مستند با فیلم‌های داستانی قیاس مع الفارق است. اگر میانگین بودجه فیلم داستانی سه ونیم  میلیارد تومان باشد، میانگین بودجه فیلم مستند ۶۰ میلیون تومان است و اصلا نمی توانیم آنها را با یکدیگر مقایسه کنیم.به گفته‌ی او "مدیران در طراحی بودجه و اولویت‌های بسته‌های فرهنگی، مستند را یک سینمای ساده و سهل‌الوصول می‌دانند در حالی که در عرصه سینمای بین الملل این نگرش به این شکل نیست."این کارگردان با بیان اینکه "به نظر من بازار هدف اکثر فیلم‌های مستند در عرصه جهانی تلویزیون است"، افزود: در بازارها و مارکت‌های مهم جشنواره‌های بین‌المللی نماینده‌های تلویزیون حضور دارند و رایت فیلم را سالانه می‌خرند. در سینمای ایران بازار هدف اصلا مشخص نیست، فیلم‌سازی که  فیلمی را می‌سازد، اگر بخواهد به واقعیت‌ها نزدیک باشد، تلویزیون آن را نمایش نمی‌دهد چراکه ممیزی‌های خودش را دارد. ما نمی‌توانیم دلمان را خوش کنیم به اینکه بازار هدف مشخصی داریم. 

یاسر طالبی در ادامه بیان کرد: رایت تلویزیون ایران با تلویزیون‌های خارجی متفاوت است. تلویزیون ایران با یک قیمت خیلی ناچیز حقوق مادام‌العمر می‌خواهد که اصلا به نفع فیلم ساز نیست. نگرش ما در زمینه مستند، اصلا حرفه‌ای نیست و این موضوع فرهنگ‌سازی نشده است. تازه بعد از چهل سال به یاد برپایی شبکه مستند افتاده‌ایم که خیلی دیر به این نتیجه رسیدیم.کارگردان «رویای آهنی» افزود: اگر از مسئولین تصمیم گیرنده، درباره فیلم مستند سوال شود، شاید حیات وحش را مثال بزنند و تصورشان از مستند در همین حد باشد، بر همین اساس چه انتظاری از تصمیم گیرندگان درباره اهمیت سینمای مستند در زمینه‌ی آگاهی‌بخشی، فرهنگ‌سازی و رشد و نمو جامعه، می‌توانیم داشته باشیم؟ به گفته این مستند ساز "زمانی که نگرش‌ها نسبت به مستند تغییر نکند، اتفاقی در این عرصه نمی‌افتد" ادامه داد: فیلمساز نیز با چالش‌های زیادی برای ساخت مستند روبه‌رو است که بر اساس آن نمی‌تواند طرح موضوع کند. اگر یک خبرنگار یا فیلمساز بخواهد به یک معضل یا آسیب اجتماعی بپردازد، با دلسردی این کار را انجام می‌دهد و موانع زیادی از طرف مسئولین سر راه آنها قرار میگیرد، چرا که نمی‌خواهند این مسائل مطرح شود. این نگرش محافظه کارانه همیشه وجود داشته در حالی که می دانند می‌بایستی درباره آن موضوع بررسی صورت گیرد و آگاهی‌بخشی انجام شود. چون این مکانیزم درست تعریف نشده است ما نمیتوانیم انتظار داشته باشیم که سینمای مستند که یک سینمای نقادانه هم می تواند باشد، با استقبال بی نظیر مسئولین مواجه شود.

او افزود: اگر از مسئولین انتظار این را داشته باشیم یک فیلم درباره آسیب‌های اجتماعی، موانع و مشکلات ضعف‌ها و کاستیها، آموزش، تعلیم و تربیت، محیط زیست ساخته شود، آنها پیشنهاد می‌دهند این موضوع را کنار بگذاریم و به جامعه امید ببخشیم و از عملکردهای آن‌ها بگوییم. آن‌ها صورت مسئله را عوض می‌کنند و ترجیح‌شان این است که سینمای مستند گزارش عملکردی باشد از تلاش‌های مجدانه ایشان.کارگردان مستند «دلبند» که جایزه ویژه شبکه مستند سیما را در جشنواره حقیقت کسب کرد در ادامه گفت: قهرمان مستند «دلبند» یکی از آدم‌های جالبی است که به آن‌ها اشاره کردم. «دلبند» زندگی "فیروزه خورشیدی" بانوی ۸۳ ساله ای که در ارتفاعات البرز جنوب شرقی تنها با گاوهای وفادار خود زندگی می‌کند را روایت می‌کند. او در این سن مقاوم و با صلابت روزگار را می‌گذراند و یک جمله خیلی معروفی دارد: "اگر من از انسان‌ها دور هستم، به خاطر این است که آنطور که گاوها مرا می‌فهمند، آدمیزاد به هم نوع خود اعتنایی نمی‌کند."  فیروزه گذشته را در امروز زندگی می‌کند.او گفت: "فیروزه" مرا یاد مادربزرگم می‌انداخت. مادربزرگ‌های ایرانی غر زدن‌هاشان یا عشق ورزیدنشان با شعر بوده است. "فیروزه" هم آنقدر برایم جالب بود که موجب شد از آن زن باشکوه یک فیلم بسازم. یکسری از فیلم‌سازها هستند که برای ساخت مستند خود به دنبال شخصیت‌هایی با ویژگی‌های منحصر به فرد هستند که با زندگی های ما متفاوت هستند. اما من به شخصه دنبال آدم‌های معمولی هستم که در شرایط ویژه قرار دارند. "فیروزه" هم یکی از آن شخصیت هاست.

یاسر طالبی ادامه داد: برای ساخت فیلم «دلبند» حدود دو سال با عوامل فیلم در کنار فیروزه زندگی کردیم، به سختی توانستیم اعتماد او را جلب کنیم. به شیوه مشاهده گر فارغ از دخل و تصرف که هر فیلمسازی میتواند انجام دهد این فیلم را کار کردیم. برای "فیروزه" همیشه این سوال مطرح بود که "چرا می‌خواهید فیلم مرا بسازید؟ چرا می خواهید داستان مادری تنها را روایت کنید؟"  او با اشاره به اینکه "ساخت این فیلم برای من خیلی گران‌سنگ بود"، افزود: بعد از پایان فیلمبرداری زندگی "فیروزه" در چهار فصل، آقای "رضا شیروانی" در کانادا این فیلم را تدوین کرد. صداگذاری فیلم نیز توسط "حسین ابوالصدق" در استودیو شخصی ایشان انجام شد و "اکبر رستگار" موسیقی محلی این فیلم را کار کرد. از هر سه عزیز قدردانی می‌کنم. آقای میثاق مدانلو در بخش صدابرداری به ما کمک کردند و من خودم کارگردان و فیلمبردار این فیلم بود. مش صفر طالبی دادوکلایی _ مدیر تدارکات و راهنمای محلی، فرزانه فتحی _ نویسنده متن سرگذشت، دکتر علی رمضانی _ پژوهشگر، الهام نوبخت _ مدیرتولید فیلم و الهه نوبخت نیز تهیه‌کننده و پخش کننده این فیلم بودند. 

این مستند ساز ادامه داد: اولین نمایش جهانی فیلم در یکی از بهترین و معتبرترین جشنواره جهانی مستند "ایدفا" بود. "دلبند"در این جشنواره با بازتاب  خیلی خوبی روبرو شد. پنج سانس معمول داشت و به دلیل استقبال بی نظیر تماشاگران شش سانس فوق العاده برای آن در نظر گرفته شد. این به این معنا بود که زندگی "فیروزه" و گستره فرهنگ سرزمین پهناور ما برای آن‌ها جالب و فیلم اثر گذار بود. بعد از تماشای فیلم نیز، اکثر تماشاچیان بر روی صندلی‌های خود می نشستند تا در جلسه پرسش و پاسخ، سوالاتی درباره فیلم، جغرافیای طبیعی و شخصیت فیروزه از ما بپرسند و هنوز هم دوستانی که این فیلم را تماشا کرده اند، با من در تماس هستند. سعی ما بر این بود که به مخاطب بین المللی توجه کنیم و نگرش های جهانی را در «دلبند» لحاظ کنیم و یک فیلم بومی را با زبان جهانی بسازیم.او در پایان افزود: مستند «دلبند» در ایران نیز در جشنواره حقیقت که تخصصی‌ترین و تنها جشنواره مستقل مستند ایران و شاید خاورمیانه است به نمایش درآمد و تماشاگران به خوبی از آن استقبال کردند. در حال حاضر نیز "دلبند" در جشنواره فیلم فجر حضور دارد. امیدواریم در این جشنواره نیز این فیلم خوب دیده شود.