تالاب‌های مازندران زیر تیغ خشکسالی

گروه جامعه: تابستان که فرا می‌رسد مصائب تالاب‌های مازندران نیز خود را نشان می‌دهد، از یک سو تحت شدیدترین استفاده از سوی کشاورزان به منظور تامین آب مورد نیاز اراضی‌شان قرار می‌گیرند و به نوعی زیرتیغ خشکسالی می‌روند و از سویی دیگر، ورود فاضلاب به این تالاب‌ها در کنار گرمای هوا، آلودگی‌ها را افزایش می‌دهد، مثلا وجود حشرات موذی مانند پشه‌ها، سوسک‌ها و جانوران ناقل بیماری مانند موش‌ها این تالاب‌ها را تهدید می‌کند. به گفته کارشناسان، ۲۴ تالاب ثبت شده مازندران، یکی از مزیت‌های استان مازندران محسوب می‌شود که می‌توان به منظور توسعه مباحث اقتصادی چندمنظوره از آن استفاده کرد، تالاب‌هایی که به نظر می‌رسد کمتر به آن توجه شده است.بسیاری از کارشناسان معتقدند اگر موهبت‌های طبیعی همانند کوه، جنگل و دریا را از مازندران حذف کنیم، این استان برنامه مناسبی برای رونق صنعت گردشگری ندارد، در واقع این نعمت‌ها است که موجب شده تا این استان جز استان‌های گردشگرپذیر محسوب شود، حال این موضوع را به نگهداری و استفاده مناسب از تالاب‌ها تعمیم می‌دهند، متخصصان امر، می‌گویند تالاب‌ها در مازندران همچنان به شیوه سنتی اداره می‌شوند و در واقع به آن‌ها توجهی نمی‌شود.نکته مهم اینجا است که نقش تالاب‌ها، فقط گردشگری نیست، مثلا تالاب‌ها نقش تصفیه آلاینده‌های صنعتی را در شهر ایفا می‌کنند و از این‌رو حائز اهمیت هستند. بسیاری از کارشناسان به این نکته اشاره می‌کنند که، شناخت مناسبی از کارکرد تالاب در سطح جامعه محلی نداریم و این شناخت در جامعه مدرن باید به صورت تعاملی از طریق کتب درسی، آموزش‌های دیداری و وسایل ارتباط جمعی منتقل شود که تاکنون این شناخت به طور کامل صورت نگرفته است.

به گفته کارشناسان ارشد مهندسی محیط زیست، تالاب‌ها دارای ۳ ارزش اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی و ارزش‌های فرهنگی هستند، ارزش اکولوژیک شامل زیست گاهی، بانک ژن، پالایش محیط زیست، مولد آبزیان و جلوگیری از تخریب سواحل است. بحث اشتغال، منابع تامین آب، بحث درمانی، اکوتوریسم و کاهش مهاجرت به خاطر معیشت از ارزش‌های اقتصادی فرهنگی بوده و آموزش‌های زیست محیطی، سلامت، آرامش روحی، میراث فرهنگی، عکاسی و فیلمبرداری از ارزش‌های فرهنگی تالاب‌ها محسوب می‌شوند، همچنین ذخیره آب آشامیدنی، کاهش سیل، تصفیه فاضلاب و بهبود کیفیت آبی و توانمندی سازی مردم در کسب و کارمثل پرورش ماهیان در تالاب از ارزش‌ها و نقش تالاب‌ها است.به عنوان مثال، یکی از تالاب‌های بسیار مهم این استان، تالاب لپو در بهشهر است که با شروع فصل کشاورزی و کشت دوم برنج، همواره دچار خشکسالی می‌شود که به گفته منابع محلی، علت آن استفاده از موتور‌های انتقال آب از اعماق زمین است.لپو یکی از تالاب‌های مهم مازندران محسوب می‌شود که در منطقه زاغمرز مازندران با وسعتی بیش از ۶۰۰ هکتار اکنون به واسطه خشکسالی‌های پی در پی و برداشت بی‌رویه آب برای کشت برنج در حال خشک شدن است.

تالاب لپو در بخش مرکزی شهرستان بهشهر واقع در شرق مازندران قرار دارد و بر اساس گزارش‌های رسمی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران به همراه تالاب میانکاله به عنوان تالابی بین‌المللی در کنوانسیون رامسر ثبت شد، تاکنون بیش از ۶۰ گونه پرنده حمایت شده که ۸ گونه آن‌ها در معرض خطر اعلام شدند در این تالاب بین‌المللی شناسایی شده که در کنار زیست بیش از ۱۳۰ گونه پرنده غیر حمایت شده کنار آبزی و آبزی مهاجر، بومی و عبوری در این تالاب آن را به یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرندگان تبدیل کرده است.شغل اصلی مردم روستا‌هایی که از لپو سیرآب می‌شوند، کشاورزی و دامداری است و تمامی این روستا‌ها از آب آبریز‌های منتهی به تالاب استفاده می‌کنند، تالاب لپو منبع تامین آب بیش از ۲ هزار هکتار اراضی کشاورزی و هزاران اصله درخت دست کاشت حاشیه است. دامداران از پوشش گیاهی پیرامون تالاب‌ها به طور فصلی و دائم استفاده می‌کنند و صید و شکار دیگر فعالیت در ارتباط با تالاب است.اما چندین سال است که لپو با مشکل خشکسالی روبرو شده و هر سال به ویژه در تابستان آبی که در آن جریان می‌یابد کمتر می‌شود. بسیاری از کارشناسان دلیل خشکی تالاب لپو در اواسط تابستان را افزایش بهره‌برداری در بالادست و کاهش بارندگی می‌دانند، آن‌ها معتقدند اگرچه به صورت کلی بخش عمده نیاز آبی کشور به مصرف امور مربوط به کشاورزی اختصاص دارد، اما کشاورزان فعال در عرصه کشت و زرع نباتات و سایر محصولات، باید با استفاده از روش‌های نوین آبیاری به سمت ارتقای بهره‌وری در مصرف آب حرکت کنند.

این در حالی است که کارشناسان معتقد هستند وجود گستره آبی در تالاب، باعث تعدیل درجه حرارت، افزایش رطوبت نسبی و نیز پالایش و تصفیه هوا در نواحی مجاور می‌شود. تغییرات بسیار جزئی درجه حرارت شبانه روزی از خصوصیات این مناطق به شمار می‌رود و دلیل آن، گرمای ویژه زیاد آب است.جلوگیری از فرسایش خاک، تغذیه آب‌های زیرزمینی، نفوذ آب تالاب به زیرزمین، حضور پرندگان، تفرج و توریسم، مهار سیلاب‌ها و غیره، از دیگر آثار و اهمیت مهم تالاب‌ها هستند.یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که تالاب‌ها در مازندران با آن رو به رو هستند، ورود فاضلاب‌ها و پساب‌ها به درون آن‌ها است، مثلا تالاب نیلوفرآبی در بابل، از جنوب شهر تغذیه می‌شده و متأسفانه به دلیل این آناتومی، از همان سمت آلاینده‌ها به مرور وارد آن می‌شود و آن را تهدید می‌کند.از سویی، برای تالاب‌ها ۱۵۰ متر خط بستر و حریم تعریف شده است؛ یعنی باید در فاصله ۱۵۰ متری تالاب‌ها هیچ‌گونه ساخت‌وسازی انجام نشود در حالی‌که در کنار همین تالاب نیلوفر آبی ساختمان‌سازی رونق دارد و متأسفانه به این نکته اصلاً توجه نشده است.نکته مهم اینجا است که ورود فاضلاب به تالاب‌ها، موجب آلودگی شدید آن‌ها می‌شود، به عنوان مثال، آب آلوده، وجود حشرات موذی مانند پشه‌ها، سوسک‌ها و جانوران ناقل بیماری مانند موش‌ها هستند که این تالاب‌ها را تهدید می‌کند. در واقع، ورود پساب‌های خانگی به رودخانه‌ها، افزایش ابتلاء به بیماری سرطان و مشکلات عفونی را در پی خواهد داشت.