ریا به بخشی از روحیه ایرانی‌ها تبدیل شده

هفته پیش یک به اصطلاح گاف تلویزیونی در برنامه ای ورزشی یک بار دیگر بخشی از روحیه ما ایرانیان را آشکار و بر آن تأکید کرد. در برنامه ورزش از نگاه دو، که به حضور تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی برزیل اختصاص داشت، مهمانان و مجری برنامه در حالی درباره وضعیت تیم فوتبال ایران در این آوردگاه جهانی سخن می گفتند که گویی با یک تیم قدرتمند با تدارکات و برنامه ریزی ایده آل روبه رو هستند. اما اندکی بعد در حالی که مهمانان فکر می کردند میکرفون ها خاموش است و تلویزیون در حال پخش میان برنامه است، سخنانی درباره تیم ملی فوتبال ایران به زبان آوردند که گویی درباره تیم فوتبال مالدیو سخن می گویند. (تیمی که در برابر ایران باخت هایی با گل های دو رقمی را تجربه کرد) مهمانان این برنامه در حالی که دقایقی قبل از غیرت مردان فوتبال ایران در میادین جهانی سخن می راندند، با لحنی طنزآمیز احتمالِ کیسه گل شدن ایران و زنگ تفریح بودن برای حریفان را مطرح می کردند.

چنین برخوردهایی البته بی سابقه نیست. با یک جستجوی ساده در سایت هایی که محتوای تصویری منتشر می کنند، می توان از این موارد بسیار دید: مردی که در یک مجلس عزاداری مذهبی به ناگاه متوجه حضور دوربین می شود و می زند زیرگریه. زنی که با مشاهد دوربین های تلویزیونی دست به سر و روی خود می برد تا حجابش را درست کند. زن دیگری در یک برنامه تلویزیونی متوجه زنده بودن برنامه نمی شود و در پاسخ به سؤال خبرنگار درباره انتخابات از مشکلات سخن می گوید، اما وقتی متوجه زنده بودن برنامه می شود شروع به گفتن سخنانی حماسی درباره انتخابات می کند. یا برخی چهره های سیاسی که در محافل خصوصی چهره یک اپوزیسیون را به خود می گیرند و در برابر دوربین ها در قامت یک مدافع وضع موجود ظاهر می شوند.

تصاویری از این دست بسیار می توان دید. رفتاری که علیرغم تأکیدات بسیار آموزه های دینی و ملی بر صداقت و دوری از ریا، متاسفانه شیوع بسیاری پیدا کرده است، به گونه ای که جزئی از رفتار شخصی و اجتماعی ما شده است. اما چه چیزی باعث تقویت این رفتار شده است؟ یکی شاید نگاه مسئولین به مردم است که گویی آنان فقط به درد تأیید عملکرد آنان می خورند و به همین خاطر از آنان انتظاری به جز این ندارند. در همین راستا کسانی که لب به مدح و ثنا می گشایند، احتمال پیشرفت و ترقی آنان در ساختار اداری و سیاسی کشور بیشتر می شود و برعکس کسانی که انتقاد می کنند و از واقعیت های پنهان شده سخن می گویند، نباید هیچ انتظاری در این مورد داشته باشند.

علت دیگری که شاید بتوان بر این افزود، عملکرد رسانه ملی است. این رسانه به گونه ای عمل می کند تا تنها تصویری که خود می خواهد از مردم ایران نشان دهد. دیدن تصاویری از پشت صحنه مصاحبه برخی از خبرنگاران صداوسیما با مردم به خوبی گویای این موضوع است. بارها مشاهده شده که خبرنگاران این سازمان عریض و طویل سخنانی از پیش تعیین شده را بر کاغذ نوشته و از پشت دوربین به مصاحبه کنندگان نشان می دهند، تا آنان رو به دوربین برای «بینندگان فرهیخته و فیهم» بخوانند. درسال های گذشته تصاویر چند نفر در گزارشهای تلویزیونی و عکس های منتشر شده از همایش ها، گردهمایی ها، راه پیمایی ها، تشیع جنازه ها، مجلس ختم و عزاداری و حتی آیین های شادی و سرگرمی به وفور دیده می شود. این افراد برایشان فرقی نمی کند که مراسم سیاسی باشد یا ورزشی، فرهنگی باشد یا اجتماعی. آنان فقط به دوربین ها نزدیک هستند. انگیزه حضور آنان نه محتوای آن گردهمایی است و نه افراد حاضر در آن؛ آنان فقط به دوربین خیره می شوند و به همین دلیل به «آقای دوربینی» مشهورند.

این تناقض های رفتاری ذکر شده در بین ما ایرانیان در این باره نشان می دهد که هر کدام از ما در درون خود یک آقای دوربینی داریم که گاه بزرگ می شود و همه شخصیت ما را فرا می گیرد و گاه بنا به دلایلی کوچک و پنهان می شود. آنچه که این رفتار ما را تقویت می کند، مسئولان و رسانه هایی هستند که همه ملت ایران را آن گونه می خواهند ( یا آن طور روایت می کنند )که خود می پسندند و نه آن گونه که واقعاً هستند.