برجام و امنیت ملی

تا امروز از زوایای مختلفی درباره توافق هسته ای میان ایران و گروه ۵+۱ موسوم به برجام سخن گفته شده است. از دستاوردهای اقتصادی آن مانند دو و نیم برابر شدن میزان صادرات نفت ایران تا میزان داده و ستانده ایران از این توافق، از وضعیت «اگر برجام نبود» تا بررسی امکان توافقی بهتر و... اما آنچه کمتر از آن سخن به میان آمده موضوع ارتباط تنگاتنگ برجام و امنیت ملی است. آنچه در این حوزه جسته و گریخته مطرح شده است تاکید بر دور شدن «سایه جنگ» از سر کشور با توافق هسته ای است.

این دیدگاه بر این پایه استوار است که قرار گرفتن کشورها ذیل فصل هفت منشور ملل متحد در حقوق بین الملل به معنای در اختیار داشتن مبنای حقوقی برای برخورد نظامی با آن کشورها است. سابقه کشورهایی که دچار این وضعیت شده اند هم این نکته را به وضوح مشخص می کند که تا پیش از برجام، هیچ کشوری نبوده است که از فصل هفت منشور ملل متحد خارج شود مگر آنکه نظام سیاسی مستقر در آن کشور تغییر کرده باشد و یا جامعه جهانی گزینه برخورد نظامی با آن کشور را انتخاب کرده باشند. برجام توانست راه سومی را پیش روی جامعه جهانی قرار دهد. راهی بر اساس «برد – برد» که نه نظام سیاسی مستقر در ایران دچار تغییر شد و نه جنگی رخ داد اما نام ایران از کشورهای تهدیدکننده صلح و امنیت بین الملل نیز حذف شد. این وجه از ارتباط میان توافق هسته ای و امنیت ملی تا به حال چند باری از سوی مقامات دولتی گفته شده است اما ارتباط برجام و امنیت ملی دو وجه دیگر نیز دارد.

۱ـ تا پیش از مذاکرات هسته ای کلیه آزمایش های موشکی که در ایران انجام می شد نقض قطعنامه های شورای امنیت بود و سبب وضع تحریم های جهانی (و نه تحریم های یکجانبه آمریکا). تیم مذاکره کننده هسته ای از ابتدا طراحی خود برای مذاکرات را بر این مبنا استوار ساخت که موضوع پرونده هسته ای از فعالیت های موشکی نیروهای مسلح ایران کاملا تفکیک شود. این خواسته طرف ایرانی در نهایت در برجام نیز مورد تاکید طرف های مقابل قرار گرفت. برخی که تریبون‌های بی شماری را در اختیار خود دارند در همان زمان مدعی شدند که برجام نتوانسته است موضوع موشکی را از پرونده هسته‌ای تفکیک کند و هر آزمایش موشکی توسط نیروهای مسلح ایران سبب بازگشت تمامی تحریم هایی خواهد شد که با برجام رفع شد.

آنچه در عمل رخ داد اما با توهمات «دلواپسان» متفاوت بود و هر چند بار تلاش دولت ایالات متحده برای آنکه بتواند آزمایش های موشکی را به برجام مرتبط سازد و تحریم های همه جانبه ( و نه یک جانبه) را بازگرداند با مخالفت طرف های دیگر توافق هسته ای مواجه شد و به شکست انجامید. این تفکیک میان برجام و آزمایش‌های موشکی فضای بسیار قابل توجهی را در اختیار نیروهای نظامی ایران قرار داد تا با نگرانی کمتری نسبت به هزینه های سیاسی پیشرفت های موشکی در این حوزه به فعالیت پرداخته و ضریب امنیت ملی را به این واسطه بالا ببرند. درباره این پرسش مهم که آیا نهادهای نظامی ایران توانستند از این فرصت به درستی و در راستای منافع ملی استفاده کنند یا خیر می توان در مجال دیگری سخن گفت.

۲ـ و دومین وجه از ارتباط توافق هسته ای و امنیت ملی موضوع فعالیت های منطقه ای ایران است. بدیهی است که فعالیت های گسترده ایران در حوزه کشورهای منطقه هزینه‌هایی را برای کشورمان ایجاد کرده است. در اینجا منظور هزینه های مالی است و فعلا از هزینه های انسانی و سیاسی این فعالیت ها عبور می کنیم. بر اساس قرائت رسمی از سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران این سیاست سبب ارتقا امنیت ملی شده است. اگر این قرائت را بپذیریم آنگاه باید به این پرسش اندیشید که آیا در وضعیتی که تحریم‌های فلج کننده از سوی جامعه جهانی (به معنای واقعی کلمه و نه چند کشور غربی) اجرایی می شد منابع مالی برای اجرای این سیاست ها وجود داشت؟

آیا در وضعیتی که در داخل کشور و به دلیل تحریم ها شاهد کسری بودجه شدید بودیم که به عنوان یک نمونه اثر مستقیم آن بر بخش بهداشت و درمان که به طور مستقیم با حیات و ممات مردم مرتبط است فراموش نشدنی است امکان اجرایی شدن آنچه بر اساس خوانش رسمی از سیاست های منطقه ای نظام سیاسی مستقر «افزایش امنیت ملی با حضور منطقه ای ایران» خوانده می‌شود وجود داشت؟! به نظر می آید آنان که در آرزوی شکست دور تازه مذاکرات دیپلمات های ایرانی با طرف های اروپایی برای حفظ برجام هستند لازم است تا کمی بیشتر از گذشته با آنچه برجام به ارمغان آورد آشنا شوند تا تصور نکنند که پایان برجام، آغاز خوشبختی ایرانیان است!