داریوش احمدیان
با خروج دونالد ترامپ از توافق هستهای نگاه بسیاری به واکنش مسئولان جمهوری اسلامی به این تصمیم ایالات متحده بود. بسیاری تصور میکردند خروج آمریکا از برجام با اقدام متقابل ایران روبرو خواهد شد. اتفاقی که تا امروز رخ نداده است و هنوز آرزوی جناح تندرو مبنی بر کنار گذاشته شدن توافق هستهای از سوی مسئولان اتفاق نیفتاده است. در این موضوع شاهد دو رویکرد متفاوت نظام تصمیمگیری بودیم.
بخشی از این ساختار که از ابتدا هم با توافق هستهای مخالف بود ادامه اجرای برجام را بی فایده دانسته و میداند و بخشی دیگر به ثمربخش بودن برجام حتی با وجود کنارهگیری آمریکا از اجرای مفاد توافق معتقد است و پروژه احیا برجام را پیش میبرد. آنچه مشخص است اینکه تا به امروز تصمیم نظام به آزمودن رویکرد دوم بوده است و از همین رو مذاکرات جدی در سطوح ارشد و کارشناسی با اتحادیه اروپا آغاز شد و همچنان ادامه دارد. اما پرسش اساسی این است که پروژه احیا برجام در چه مرحلهای است و آیا میتوان با روند موجود به ادامه حیات این توافق امیدوار بود؟!
آنچه روشن است تلاش جدی و واقعی طرفهای اروپایی برای حفظ برجام است. آنان به دلایل گوناگون سیاسی و امنیتی خروج ایران از برجام را خطری بزرگ برای منطقه و خود میدانند و از همین رو در تلاش هستند تا با فاصله گرفتن از آمریکا (البته تنها در این موضوع) رویکردی متفاوت را در قبال برجام پیش بگیرند. از سوی دیگر مقامات ایرانی نیز ظاهراً از برنامهریزی برای حفظ برجام میگویند و پایان توافق را گزینهای نامطلوب میدانند اما در عمل به الزامات چنین مسیری آن چنان که باید و شاید پایبند نیستند.
به عنوان مثال تعلل در پذیرش شروط FATF که اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان آن را پذیرفتهاند از جمله نشانههایی است که ناظران مستقل را به این نتیجه میرساند که ظاهراً طرف ایرانی تمایل و آمادگی لازم را برای پذیرش الزامات احیا برجام ندارد! شفافیت مالی ناشی از اجرای شروط FATF از مهمترین راههایی است که میتواند اتحادیه اروپا را برای اجرای راهکارهای حفط برجام مطمئن سازد. دیگر الزام محافظت از برجام ایجاد مانع بر سر راه بالا گرفتن تنشها در سایر پروندههای اختلافی میان نظام سیاسی حاکم بر ایران و غرب است. موضوعی که قاعدتا جز از طریق مذاکره درباره مسائل منطقه و موضوعات حقوق بشری قابل تحقق نیست.
بی تمایلی مقامات ایرانی به وارد شدن در چنین مذاکراتی دیگر موضوعی است که سبب ایجاد تردید درباره وجود عزم واقعی برای حفظ برجام شده است. و نکته پایانی توجه به مذاکره مستقیم با طرف اصلی اختلاف یعنی آمریکا است. پاسخ منفی به پیشنهادها و سیگنالهایی که از طرف دولت ایالات متحده برای مذاکره فرستاده میشود ممکن است فضای نامساعدی را حتی در رابطه با مذاکرات ایران و اروپا برای حفظ برجام ایجاد کند.