اینستکس؛ الزامات و مخاطرات

الزامات اجرای موفق اینستکس:
۱. اف.ای.تی.اف: لوایح مرتبط با توصیه‌های گروه اقدام مالی یکی از مقدماتی است که اجرای این سازوکار را می‌تواند موفقیت‌آمیز کند. مسئولان اتحادیه اروپا و دیگر کشورها بارها به صراحت اعلام کرده‌اند که زمانی امکان ارتباط اقتصادی با ایران فراهم می‌شود که اولاً ایران دوباره وارد لیست سیاه FATF نشود و ثانیا لوایح مرتبط با آن به تصویب برسد. برخی مدعی هستند که این مسائل ارتباطی به توافق هسته‌ای ندارد و «زیاده‌خواهی»  اروپا است. واقعیت اما این است که مسئله «زیاده‌خواهی»  نیست و چنین موضوعی مستقیماً به اجرای موفقیت‌آمیز سازوکار ویژه مالی مرتبط است.
۲. حفظ برجام: سازوکار ویژه مالی اروپا هنگامی با موفقیت عمل خواهد کرد که برجامی باقی مانده باشد. بدیهی است اینستکس و یا هر اقدام دیگری برای حفظ منافع ایران از این توافق زمانی قابلیت اجرا خواهد داشت که اصل توافق باقی مانده باشد. برخی شنیده‌ها مبنی بر لزوم خروج ایران از برجام وضعیتی را ایجاد کرده است که حتی با وجود ثبت اینستکس و اعلام رسمی آن، خروج از برجام هم‌چنان در برخی از محافل تندرو به‌عنوان راهی صحیح برای حفظ منافع ملی مطرح می‌شود.
۳. کاهش تنش با اروپا: با نگاهی به روابط ایران و اروپا در ماه‌های اخیر نشانگر بازگشت برخی تنش‌های گذشته در حوزه تروریسم است، از طرف دیگر چالش‌ها و بحران‌های منطقه و عدم تمایل تصمیم‌گیران نظام جهت مذاکره درباره این موضوعات به تنش‌ها افزوده است. اینستکس زمانی می‌تواند به شکل موفقیت‌آمیزی اجرایی شود و منافع ایران از برجام را حفظ کند که شاهد تنش‌زدایی مستمر در رابطه ایران و اروپا باشیم.
مخاطرات که اینستکس را تهدید می‌کند:
۱. تحریم‌های آمریکا: مهم‌ترین خطری که سازوکار ویژه مالی اروپا را تهدید می‌کند تحریم‌های فراسرزمینی ایالات متحده آمریکا است. همان دسته از تحریم‌هایی که سبب خروج شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی از ایران پس از تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از برجام شد. ارتباط بانکی و مالی تنگاتنگ میان آمریکا و اروپا و همین‌طور قدرت اقتصادی ایالات متحده شرایطی را ایجاد کرده است که بسیاری از تحلیلگران اقتصادی و سیاسی داخلی و خارجی نسبت به این موضوع که مداخله آمریکا بتواند اینستکس را از اساس از کار بیندازد ابراز نگرانی کرده‌اند. بخش بزرگی از زمان هشت ماهه اخیر به همین موضوع اختصاص داشت که با اقدامات فنی این کانال تجاری ویژه را با روش‌هایی از گزند تحریم آمریکا حفظ کنند اما هنوز نشانه قابل اتکایی برای ضدضربه بود INSTEX در برابر تحریم‌ها مشاهده نشده است.
۲. خروج ایران از برجام
در هفته‌های اخیر شنیده‌هایی جدی درباره تصمیم بخشی از ارکان قدرت برای خروج از توافق هسته‌ای شنیده می‌شد‌. حتی شایعه استعفای ظریف در اعتراض به این تصمیم هم چند روزی مورد بحث و تحلیل قرار گرفت. با کنار هم قرار دادن چنین شنیده‌هایی می‌توان به این نتیجه رسید که خروج از برجام یکی از گزینه‌های محتمل برخی تصمیم‌گیران است. اینستکس برای حفظ برجام اعلام و ثبت شده است و خروج احتمالی جمهوری اسلامی از توافق هسته‌ای قطعا سبب پایان تلاش‌هایی نظیر ایجاد سازوکار ویژه مالی خواهد شد و تحریم‌های جامعه جهانی را جایگزین تحریم‌های یکجانبه آمریکا خواهد کرد.
۳. عدم پذیرش FATF: احتمال بازگشت ایران به لیست سیاه گروه اقدام مالی یکی دیگر از مخاطراتی است که می‌تواند سبب از کار افتادن اینستکس و یا حداقل تاخیر در اجرایی شدن کامل آن شود. عدم تسریع در فرآیند بررسی و تصویب لوایح FATF از جمله مواردی است که می‌تواند سبب بازگشت دوباره به لیست سیاه و به تبع آن ناکارآمد شدن سازوکار ویژه مالی باشد.