تغییر معادلات در خلیج فارس؟

گروه سیاسی: یکی از مواردی که همواره مورد انتقاد مقامات سیاسی و نظامی جمهوری اسلامی بوده و می‌توان از آن به‌ عنوان یکی از موضوعات مورد اختلاف میان ایران و برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس نام برد حضور نظامیان خارجی در منطقه و به ویژه آب‌های جنوبی ایران بوده است.

رفت و آمد ناوهای آمریکایی و همکاری‌های مشترک نظامی میان برخی کشورهای عربی منطقه با ایالات متحده در کنار معاملات کلان تسلیحاتی میان این کشورها و دولت‌های غربی به ویژ آمریکا همواره مورد اعتراض ایران بوده است. از طرف دیگر نوع حضور نظامی ایران در خلیج فارس، تهدیدات گاه و بی‌گاه سیاسیون و نظامیان ایران در خصوص وضع محدودیت برای عبور و مرور کشتی‌ها در آب‌راه مهم تنگه هرمز و شاید از این دو مهم‌تر سیاست‌های منطقه‌ای نظام سیاسی ایران در بحران‌های متفاوت موجود در کشورهای خاورمیانه نیز همواره موجب اعتراض سوی مقابل این تنش‌های مداوم و طولانی بوده است.

مدتی است اما این الگوی تقابل در حال تغییر شکل بوده و شاهد بالا رفتن مخاطرات مرتبط با آن هستیم. درگیری‌های رخ داده در یک ماه اخیر میان ایران با ایالات متحده و بریتانیا در خلیج فارس که هم‌زمان با بالا گرفتن کم سابقه تنش‌ها میان جمهوری اسلامی و دولت آمریکا بوده است سبب آن شده تا آمریکایی‌ها دست به اقدامی تازه برای تشکیل ائتلاف دریایی بزنند. موضوعی که البته هنوز به مرحله اجرایی شدن نرسیده است اما توجه به آن و چاره‌اندیشی به موقع برای مواجهه با این رخداد تازه در آب‌های جنوبی ایران اهمیتی بسیار دارد.

بنا بر آنچه مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا مدعی شده است ایالات متحده از شصت کشور برای حضور در این ائتلاف دعوت به عمل آورده که چنین دعوتی نشانگر جدی بودن تصمیم دولت ترامپ برای تشکیل این ائتلاف است. از طرفی دیگر برخی منابع خبری در چند روز اخیر از احتمال پیوستن رژیم اسرائیل به ائتلاف دریایی ایالات متحده در خلیج فارس خبر داده‌اند که معنای آن افزایش تنش‌ها و خطراتی است که تشکیل این ائتلاف نظامی در منطقه ایجاد خواهد کرد.

اما چه باید کرد و آیا راهی برای تغییر این وضعیت می‌توان یافت؟واقعیت آن است که بخش بزرگی از زمان طلایی تصمیم‌گیری برای طرف‌های گوناگون این مسئله مرتبط با حوزه دیپلماتیک و نظامی از دست رفته است و ضرورت داشت پیش از آن که وضعیت بحرانی موجود به این نقطه برسد فکر چاره‌ای می‌شد اما شاید امروز هم بتوان در وهله نخست کشور و در مرحله بعد منطقه را با اقداماتی از خطرات و تبعات تشکیل ائتلاف دریایی آمریکا رهانید.

 به نظر می‌آید اقدامی که در شرایط حاضر بیشترین الویت را دارد توجه به دیپلماسی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای است. بنا بر یک اصل کلی که تلاش برای عدم آغاز یک جنگ را سبب کسب امتیازی بزرگتر از پیروزی در جنگ نصیب کشورها می‌داند ضروری است تا آن جایی که امکان‌پذیر است کنش و واکنش‌ها در سطح دیپلماتیک باقی بماند و از طرف دیگر پاسخ به هر اقدام سوی مقابل این میدان با محاسبه دقیق «هزینه - فایده» تصمیمات باشد؛ توجه جدی‌تر به همکاری‌های سیاسی و نظامی با کشورهای منطقه، کاهش تنش‌ها با عربستان سعودی و پرهیز جدی از هرگونه اقدامی که بهانه‌ای تازه را در اختیار نیروهای فرامنطقه‌ای حاضر در خلیج فارس می‌دهد ممکن است بتواند از تبعات منفی شکل‌گیری ائتلاف نظامی جدید در خلیج فارس بکاهد.