تاریخ انتشار : ۱۳۹۶/۰۵/۲۴ ساعت ۱۲:۴۶
کد مطلب : ۱۳۵۱۵۲
برجام و دولت دوم اعتدال
روزنامه بهار: چند ماه پیش که شاهد روزهای پر خبر انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا بودیم یکی از پرسش‌هایی که چه در فضای بین الملل و چه در داخل کشورمان پرسیده می‌شد این بود که در صورت پیروزی دونالد‌ترامپی که از مخالفان برجام بوده است در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و حضور او در کاخ سفید سرنوشت برجام چه خواهد شد و آیا برجام با‌ترامپ هم ادامه می‌یابد؟
تندروهای داخلی که به «دلواپسان» مشهور شده‌اند بر این عقیده بودند که حضور ترامپ در رأس هیئت حاکمه آمریکا برابر با از بین رفتن توافق ژنو خواهد بود و از طریق رسانه‌های پرشمار و‌تریبون‌های یک‌طرفه‌شان شعار تبلیغاتی‌ترامپ مبنی بر پاره کردن برجام را در بوق و کرنا می‌کردند. با اعلام نتیجه انتخابات و برگزیده شدن دونالد‌ترامپ مشخص شد که غرولندهای این تاجر آمریکایی بیشتر از آن که عملی شود در حد مانورهای انتخاباتی بوده است. تایید چند باره پایبندی ایران از سوی دولت‌ترامپ و همچنین توقف تحریم‌های مرتبط با پرونده هسته‌ای مطابق زمان‌بندی که در برجام آمده از طرف رئیس‌جمهور ایالات متحده نشانگر آن بوده که برخلاف تصور تندروهای آمریکایی و ایرانی پیچیدگی‌های موجود در برجام به گونه‌ای است که امکان چنین مواجهه‌هایی با آن چه از سوی آمریکا و چه از طرف ایران و سایر طرف‌ها وجود ندارد.
شاید بتوان مهمترین علت ناتوانی‌ترامپ در بر هم زدن توافق اتمی را دقت مذاکره کنندگان ایران و گروه ۱+۵ در تدوین این توافق دانست. به طوری که برجام نه یک توافق دو طرفه بین ایران و آمریکا بلکه توافقی بین المللی است که با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به تایید جامعه جهانی رسیده است. به عبارت دیگر نقض توافق اتمی از سوی هر یک از طرف‌ها حرکت به سوی انزوای آن کشور خواهد بود. یکی از مهمترین اختلافات بین رکس تیلرسون وزیر امور خارجه دولت‌ترامپ با رئیس‌جمهور این کشور درباره همین موضوع است که تصور‌ترامپ از توافق اتمی توافقی بود که به سادگی امکان کنار گذاشتن آن وجود دارد و دستگاه سیاست خارجی آمریکا با واقع نگری مانعی بر سر راه رفتارهای عجیب و غریب‌ترامپ در این موضوع است. حال و با نزدیک شدن به زمان آغاز به کار دور تازه‌ای از فعالیت‌های دولت اعتدال این پرسش فراروی تحلیل‌گران عرصه سیاست خارجی قرار گرفته است که رییس‌جمهور روحانی و تیم سیاست خارجی همراه او به رهبری محمد جواد ظریف در چهار سال آینده با برجام چگونه مواجهه‌ای خواهند داشت.
به نظر می‌رسد که روحانی در این چهار سال کار ساده‌ای پیش رو ندارد و می‌بایست بخشی از توانایی‌های خود را صرف حفظ برجام و محافظت از آن در برابر گزندهای خارجی و داخلی کند. برجام از یک سو توسط دونالد‌ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا و تندروهای این کشور که برجام را بدترین توافق و شکست آمریکا می‌نامند تهدید می‌شود و از طرف دیگر با خطر تندروهای داخلی مواجه است که از شب امضای توافق هسته‌ای تمام سعی و تلاش خود را برای بر هم زدن این توافق و افزودن بر رنج‌های مردم که حاصل تحریم‌هایی بی سابقه بود به کار بسته‌اند.
در روزهای انتخابات۹۶ به خوبی مشخص شد که مخالفان برجام هیچ راه جایگزینی برای این توافق ندارند و مخالفت‌های همیشگی‌شان نه به واسطه دلسوزی برای منافع ملی بلکه به دلیل رقابت‌های سیاسی است و به عنوان مثال اگر برجام حاصل عملکرد تیم مذاکره کننده سابق به سرپرستی سعید جلیلی بود آن را بهترین توافق می‌دانستند. روحانی در دور دوم فعالیت‌های دولت اعتدال می‌بایست علاوه بر حفظ برجام در پی تعمیم این الگوی موفق در عرصه روابط بین الملل در سایر پرونده‌های اختلافی و تنش‌زا میان ایران و جامعه جهانی باشد. شاید دیگر به زودی امکان مذاکره مستقیم با مقامات ارشد ایالات متحده به وجود نیاید اما الگوی برجام را می‌توان در مذاکرات حقوق بشری با اتحادیه اروپا و همچنین در مذاکرات منطقه‌ای به کار گرفت. دیگر ماموریت تیم سیاست خارجی دولت اعتدال در دوره جدید فعالیت‌هایشان تلاش برای حداکثرسازی بهره‌مندی از گشایش‌های برجامی دانست.
ظریف و دیپلمات‌های همراه او از یک‌سو باید فضا را برای جذب سرمایه‌گذاری‌های گسترده خارجی تدارک ببینند و از طرف دیگر بازارهای صادراتی تازه‌ای را برای فعالان اقتصادی مهیا سازند. خبرهایی مبنی بر تغییر ساختار وزارت امور خارجه برای نقش آفرینی بیش از گذشته این وزارتخانه در عرصه اقتصاد را می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد. برجام و گشایش‌های حاصل از آن آنگاه ملموس‌تر از امروز خواهد شد که شاهد رفع کامل تحریم‌های باقی مانده در حوزه‌های غیرهسته‌ای نیز باشیم.
به همین خاطر بود که رییس‌جمهور روحانی در ایام انتخابات۹۶ به مردم ایران قول داد که همانطور که غل و زنجیرهای تحریم‌های مرتبط با پرونده هسته‌ای را از دست و پای فعالان اقتصادی و متن جامعه باز کرد به مقابله با تحریم‌های غیر هسته‌ای نیز خواهد رفت. از نگاهی می‌توان گفت که یکی از مهمترین راه ها برای حفظ برجام افزایش مروادات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با طرف‌های این توافق است از همین رو می‌توان یکی دیگر از ماموریت‌های تیم سیاست خارجی دولت اعتدال را افزایش این گونه مراودات دانست.
تندروهای داخلی که به «دلواپسان» مشهور شده‌اند بر این عقیده بودند که حضور ترامپ در رأس هیئت حاکمه آمریکا برابر با از بین رفتن توافق ژنو خواهد بود و از طریق رسانه‌های پرشمار و‌تریبون‌های یک‌طرفه‌شان شعار تبلیغاتی‌ترامپ مبنی بر پاره کردن برجام را در بوق و کرنا می‌کردند. با اعلام نتیجه انتخابات و برگزیده شدن دونالد‌ترامپ مشخص شد که غرولندهای این تاجر آمریکایی بیشتر از آن که عملی شود در حد مانورهای انتخاباتی بوده است. تایید چند باره پایبندی ایران از سوی دولت‌ترامپ و همچنین توقف تحریم‌های مرتبط با پرونده هسته‌ای مطابق زمان‌بندی که در برجام آمده از طرف رئیس‌جمهور ایالات متحده نشانگر آن بوده که برخلاف تصور تندروهای آمریکایی و ایرانی پیچیدگی‌های موجود در برجام به گونه‌ای است که امکان چنین مواجهه‌هایی با آن چه از سوی آمریکا و چه از طرف ایران و سایر طرف‌ها وجود ندارد.
شاید بتوان مهمترین علت ناتوانی‌ترامپ در بر هم زدن توافق اتمی را دقت مذاکره کنندگان ایران و گروه ۱+۵ در تدوین این توافق دانست. به طوری که برجام نه یک توافق دو طرفه بین ایران و آمریکا بلکه توافقی بین المللی است که با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت به تایید جامعه جهانی رسیده است. به عبارت دیگر نقض توافق اتمی از سوی هر یک از طرف‌ها حرکت به سوی انزوای آن کشور خواهد بود. یکی از مهمترین اختلافات بین رکس تیلرسون وزیر امور خارجه دولت‌ترامپ با رئیس‌جمهور این کشور درباره همین موضوع است که تصور‌ترامپ از توافق اتمی توافقی بود که به سادگی امکان کنار گذاشتن آن وجود دارد و دستگاه سیاست خارجی آمریکا با واقع نگری مانعی بر سر راه رفتارهای عجیب و غریب‌ترامپ در این موضوع است. حال و با نزدیک شدن به زمان آغاز به کار دور تازه‌ای از فعالیت‌های دولت اعتدال این پرسش فراروی تحلیل‌گران عرصه سیاست خارجی قرار گرفته است که رییس‌جمهور روحانی و تیم سیاست خارجی همراه او به رهبری محمد جواد ظریف در چهار سال آینده با برجام چگونه مواجهه‌ای خواهند داشت.
به نظر می‌رسد که روحانی در این چهار سال کار ساده‌ای پیش رو ندارد و می‌بایست بخشی از توانایی‌های خود را صرف حفظ برجام و محافظت از آن در برابر گزندهای خارجی و داخلی کند. برجام از یک سو توسط دونالد‌ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا و تندروهای این کشور که برجام را بدترین توافق و شکست آمریکا می‌نامند تهدید می‌شود و از طرف دیگر با خطر تندروهای داخلی مواجه است که از شب امضای توافق هسته‌ای تمام سعی و تلاش خود را برای بر هم زدن این توافق و افزودن بر رنج‌های مردم که حاصل تحریم‌هایی بی سابقه بود به کار بسته‌اند.
در روزهای انتخابات۹۶ به خوبی مشخص شد که مخالفان برجام هیچ راه جایگزینی برای این توافق ندارند و مخالفت‌های همیشگی‌شان نه به واسطه دلسوزی برای منافع ملی بلکه به دلیل رقابت‌های سیاسی است و به عنوان مثال اگر برجام حاصل عملکرد تیم مذاکره کننده سابق به سرپرستی سعید جلیلی بود آن را بهترین توافق می‌دانستند. روحانی در دور دوم فعالیت‌های دولت اعتدال می‌بایست علاوه بر حفظ برجام در پی تعمیم این الگوی موفق در عرصه روابط بین الملل در سایر پرونده‌های اختلافی و تنش‌زا میان ایران و جامعه جهانی باشد. شاید دیگر به زودی امکان مذاکره مستقیم با مقامات ارشد ایالات متحده به وجود نیاید اما الگوی برجام را می‌توان در مذاکرات حقوق بشری با اتحادیه اروپا و همچنین در مذاکرات منطقه‌ای به کار گرفت. دیگر ماموریت تیم سیاست خارجی دولت اعتدال در دوره جدید فعالیت‌هایشان تلاش برای حداکثرسازی بهره‌مندی از گشایش‌های برجامی دانست.
ظریف و دیپلمات‌های همراه او از یک‌سو باید فضا را برای جذب سرمایه‌گذاری‌های گسترده خارجی تدارک ببینند و از طرف دیگر بازارهای صادراتی تازه‌ای را برای فعالان اقتصادی مهیا سازند. خبرهایی مبنی بر تغییر ساختار وزارت امور خارجه برای نقش آفرینی بیش از گذشته این وزارتخانه در عرصه اقتصاد را می‌توان در همین راستا ارزیابی کرد. برجام و گشایش‌های حاصل از آن آنگاه ملموس‌تر از امروز خواهد شد که شاهد رفع کامل تحریم‌های باقی مانده در حوزه‌های غیرهسته‌ای نیز باشیم.
به همین خاطر بود که رییس‌جمهور روحانی در ایام انتخابات۹۶ به مردم ایران قول داد که همانطور که غل و زنجیرهای تحریم‌های مرتبط با پرونده هسته‌ای را از دست و پای فعالان اقتصادی و متن جامعه باز کرد به مقابله با تحریم‌های غیر هسته‌ای نیز خواهد رفت. از نگاهی می‌توان گفت که یکی از مهمترین راه ها برای حفظ برجام افزایش مروادات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی با طرف‌های این توافق است از همین رو می‌توان یکی دیگر از ماموریت‌های تیم سیاست خارجی دولت اعتدال را افزایش این گونه مراودات دانست.
