آنچه بايد درباره‌ معضل گرد و خاكي بدانيم

وزیر بهداشت گفته است: بخشی از مشکل ریزگردها مربوط به کشور عراق و بخش دیگر مربوط به کاهش بارش و خشک شدن تالاب‌های هورالعظیم و مناطق جنوب شرقی استان خوزستان است. دكتر سیدحسن هاشمی در جلسه با مجمع نمایندگان استان خوزستان در مجلس، افزود: بخشی از مشکل ریزگردها مربوط به کشور عراق و بخش دیگر مربوط به کاهش بارش و خشک شدن تالاب های هورالعظیم و مناطق جنوب شرقی استان خوزستان است و معتقدم که به جای اینکه به دنبال مقصر در وزارتخانه ها و سازمان های مرتبط بگردیم، باید با کار علمی و جمع بندی مشخص بتوانیم راهکار مناسبی برای رفع این معضل پیدا کنیم و به شرایط مناسب برگردیم.

وزیر بهداشت کاهش نزولات آسمانی، خشکسالی و کاهش ورودی آب سدها را بخشی از عوامل ایجاد ریز گردها نام برد و گفت: متاسفانه گرد و غبار در این منطقه به سرعت ایجاد شد و به اعتقاد بنده باید با استفاده از مطالعات بین المللی و محققینی که به اکوسیستم کشورمان تسلط کافی دارند، بتوانیم در رفع این مشکل قدمی برداریم. وزیر بهداشت با اشاره به اینکه متاسفانه خشکسالی بخشی از زندگی ما شده است، در ادامه گفت: در بازدیدی که از حمیدیه، سوسنگرد، هویزه، طلاییه، جفیر کوشک و تالاب های هورالعظیم در نقطه صفر مرزی داشتیم مشخص شد که بخش عمده ای از گرد و خاک مربوط به این منطقه بود و بادی که از سمت کشور عراق می وزد این مسئله را ثابت می کند.

20 سوال و جواب درباره‌ طوفان ریزگردی
س: توفان ريزگردی چيست؟
ج: توفان ريزگردی يک پديده هواشناسی‌ست که در مناطق خشک و نيمه خشک جهان رخ می‌دهد. وزش بادهای شديد که ذرات معلق خاک را با خود حمل می‌کنند به نام توفان ريزگردی يا توفان غبار شناخته می‌شوند.

س: ريزگردها چطور ايجاد می‌شوند؟
ج: گرم شدن سياره زمين باعث ايجاد تغيیرات اقلیمی شده و در نتيجه رطوبت خاک کاهش پیدا کرده است. همزمان پوشش گياهی در بسياری از مناطق خشک و نيمه خشک جهان، منجمله در ايران و کشورهای همسایه، از بين رفته است. در نتيجه هر بار که باد شديد می‌وزد لایه سطحی زمين‌ها که سست شده روبيده می‌شود و بصورت غبار و ذرات معلق با باد جابجا می‌شود.

س: اندازه ذرات ريزگردی چقدر است؟
ج: ذرات ريزگردی می‌توانند به کوچکی صفر ميکرومتر تا هزار ميکرومتر باشند (هر ميکرومتر يا ميکرون يک میليونيوم متر است. ضخامت موی معمولی سر 90 ميکرون است).

س: آيا خشکسالی منجر به شديد شدن غلظت ريزگردها می‌شود؟
ج: بله. هر عاملی که منجر به کاهش رطوبت خاک بشود به افزايش غلظت ريزگردها کمک می‌کند.

س: سریع‌ترين راه جلوگيری از توليد ريزگردها چيست؟
ج: تثبيت خاک. به هر روشی که بتوان خاک را از روبيده شدن توسط باد حفظ کرد می‌توان توليد ريزگردها را کاهش داد.

س: آيا توليد ريزگردها اثرات اقتصادی دارد؟
ج: بله. ريزگردها محصول از دست رفتن خاک‌های حاصلخيز کشاورزی و بيابانی شدن اراضی هستند. تغيیر زمين‌های کشاورزی به زمين‌های باير منجر به کاهش محصولات کشاورزی و از دست رفتن منابع غذايی و مشاغل مرتبط با آن‌ها خواهد شد.

س: آيا مردم می‌توانند برای کاهش ريزگردها فعاليت کنند؟
ج: خير. توليد ريزگردها ناشی از تغييرات در مقياس‌های بزرگ‌تر نظير خشکسالی و از بين رفتن پوشش گياهی‌ست. در چنين مقياس‌هایی مردم نقش مستقيمی در ايجاد يا کاهش ريزگردها ندارند. تنها بخشی که مردم در آن بطور نسبی اثرگذارند اصلاح روش‌های کشاورزی‌ست. درخواست‌های نهادهای مردمی از دولت برای کاهش ريزگردها از جمله فعالیت‌های زيستمحيطی و اجتماعی در سراسر جهان است.

س: آيا دولت می‌تواند در مورد کاهش ريزگردها در داخل کشور اقداماتی انجام دهد؟
ج: بله. از طريق تغيیر الگوهای کشاورزی منطبق با شرايط کم آبی، تثبيت خاک از طريق کاشت گیاهان مقاوم در برابر خشکی. حفظ منابع آب در سفره‌های آب زيرزمينی. افزايش قابل توجه برنامه‌های آموزش عمومی در زمينه محيط زيست.

س: کدام يک از کشورهای جهان بيش از همه در معرض ريزگردها هستند؟
ج: تمام مناطق خشک جهان که در محدوده جغرافيایی کشورها قرار می‌گيرند در معرض ريزگردها هستند. اين مناطق از جمله شامل بخش‌هایی از کانادا و مرکز امریکا، شمال افريقا، شبه جزيره عربستان، ايران، پاکستان، اردن، عراق، اسرائيل، روسيه، آسيای ميانه، هند، چين، کره شمالی و جنوبی و استراليا هستند.

س: آيا بجز سياره زمين در ساير سيارات منظومه شمسی نيز توفان گردباد وجود دارد؟
ج: بله. در نزديک‌ترين همسايه زمين يعنی مريخ توفان ريزگردی به سرعت 160 کيلومتر بر ساعت می‌وزد.

س: چه کسانی بيشتر در معرض عوارض ريزگردها هستند؟
ج: نوزادان، کودکان، نوجوانان، افراد مسن، زنان باردار، کسانی که دچار مشکلات تنفسی نظير آسم يا برونشيت هستند، بيماران قلبی، کارگران ساختمانی و کشاورزان.

س: چگونه می‌توان از عوارض انسانی ريزگردها جلوگيری کرد؟
ج: با کاهش فعاليت‌های خارج از محيط‌های بسته و استفاده از ماسک. به کار گرفتن وسايل تصفيه هوا در محيط‌های بسته.

س: آیا می‌توان از وقوع توفان‌های ريزگردی مطلع شد؟
ج: بله. ايستگاه‌های هواشناسی قادرند تغيیرات حرارتی، فشار، شفافيت هوا و سرعت و جهت بادها را پيش‌بينی کنند و وقوع توفان‌های ريزگردی را به اطلاع شهروندان برسانند.

س: آيا توفان ريزگردی سوابق تاریخی برای ايرانيان دارد؟
ج: بله. هرودوت به مدفون شدن سپاه کمبوجيه دوم پادشاه هخامنشی در واحه آمون مصر به دلیل توفان ريزگردی اشاره می‌کند.

س: نزديک‌ترين منبع ريزگردی به ايران در کجاست؟
ج: در کشور عراق.

س: منبع ريزگردهای عراق در کجاست؟
ج: در خشک شدن نيزارهای مشترک ميان عراق و ايران و کاهش ورودی آب به رودخانه‌های دجله و فرات و خشک شدن زمين‌های اطراف اين دو رودخانه.

س: در صورت ادامه وضع موجود در عراق چه شرايطی اقليمی برای اين کشور و نواحی مجاور ايجاد خواهد شد؟
ج: طبق تخمين وزارت محيط زيست عراق در صورت ادامه وضع موجود در ده سال آينده اين کشور سالانه شاهد 300 توفان ريزگردی خواهد بود. وزش بادهای غربی- شرقی در ايران منجر به حرکت ريزگردهای عراق به مناطق مجاور خواهد شد.

س: نزديک‌ترين منبع ريزگردی داخل کشور در کجاست؟
ج: در دامنه‌های البرز، دشت کوير، درياچه نمک و مناطق حاشيه کوير.

س: آیا کاهش ميزان آب در ايران به افزايش منابع ريزگردی داخلی منجر خواهد شد؟
ج: بله. از دست رفتن آب باعث خشکی بيشتر اراضی و فرسايش بيشتر لايه‌های سطحی می‌شود. خاک که در بالاترين لايه سطح زمين قرار می‌گيرد با از دست دادن رطوبت خود، چسبندگی دانه‌ای و چسبندگی به لايه زیرين را از دست می‌دهد و با وزش بادهای نيمه شدید به حرکت درخواهد آمد.

س: آیا بايد سبک زندگی مردم در مناطقی که تحت وزش ريزگردها هستند تغيیر کند؟
ج: تجربيات جهانی در زمينه تثبيت خاک نشان داده که می‌توان وضعيت را تحت کنترل درآورد همچنان که برنامه‌های احياء نيزارهای عراق بخشی از حيات طبيعی اين مناطق را تامين کرده است. تنها عامل تعيین کننده در کنترل وضعيت تثبیت خاک تغيیر اولويت‌‌های ملی به نفع برنامه‌های زيستمحيطی و بودجه بندی برای حفظ تداوم آن‌هاست.