نگاهی به علت آلودگی آلوده‌ترین شهر جهان

سروش کیانی‌قلعه‌سرد

---

شعارِ «سود برتر از همه چیز» را در ابتدا مبنای اقتصادی نابودی گونه‌های زیستی می‌دانستند. این نگاه اقتصادی که بدنبال صنعتی شدن جوامع شکل گرفت سود را فراتر از هر چیز دیگری از جمله محیط زیست و حق حیات موجودات می‌دانست. نگاهی به وضعیت فعلی شهر صنعتی اهواز نیز به نحوی تداعی کننده وجود چنین نگاهی به این شهر است.

شهری که بخاطر آلودگی‌های ناشی از فعالیت‌های متنوع صنعتی زندگی شهروندانش را با دشواری بسیاری مواجه ساخته است و تهدید کننده سلامت شهروندان خود شده است. هر چند نمی‌توان تنها علت آلودگی این شهر را آلودگی کارخانه‌های موجود در این شهر دانست ولی با توجه به تعدد کارخانه‌ها و مراکز عمده تولیدی صنعتی در این شهر بی شک بخش عمده این آلودگی متوجه این بخش است.

مسلما کمتر فعالیت تولیدی را می‌توان یافت که اثر یا آثاری بر محیط پیرامون خود نداشته باشد. این آثار را که در اقتصاد به عنوان آثار خارجی یا بیرونی می‌شناسیم آثاری هستند که می‌توانند به شکل هزینه و یا منافع بر محیط پیرامون و سایر افراد و موجودات تحمیل شوند. اما هیچ‌گاه در محاسبه سود و زیان رسمی وارد نمی‌شوند. این هزینه‌هایی که فعالیت‌های تولیدی بر محیط زیست وارد می‌کنند عمدتا در زمینه آلودگی‌های آب و هوا است.

وجود و گسترش روز افزون آلودگی هوا نه تنها حیات گیاهان و جانوران را به شدت تهدید می‌کند بلکه حیات مسبب خود یعنی انسان را نیز با مشکلات جدی مواجه می‌کند.اما آنچه که با وجود همه‌ی آثار مخرب زیستی منجر به فعالیت و گسترش چنین واحدهای تولیدی می‌شود مساله «سود» است. که این سود از دو منظر قابل بحث است. نخست از دید «وجود سود» و سپس از نظر «ارزش وجودی سود». همانگونه که اشاره شد در محاسبه سود رسمی آثار خارجی در نظر گرفته نمی‌شوند در حالی که در محاسبه سود واقعی ضروری است این آثار و هزینه‌ها لحاظ شوند.

از منظر ارزش وجودی سود نیز هزینه‌هایی که چنین کارخانه‌هایی بر محیط زیست تحمیل می‌کنند بسیار سنگین و گاه غیر قابل جبران و ارزش گذاری می‌باشند. برای مثال نابودی گونه‌های کمیاب گیاهی و جانوری، بیماری و حتی مرگ انسان‌ها از این دسته‌اند و از نظر اقتصاد اخلاقی قابل تامل می‌باشند. تخریب شدید محیط زیست، گسترش بیماری‌ها و مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا نه تنها در اهواز بلکه در کل کشور بیش از پیش این ضرورت را می‌رساند که به مساله سود از دو حیث مذکور توجه بیشتری شود.

آمار دو هزار و 527 تلفات جانی، دو هزار و 522 بیمار قلبی و 4 هزار و 525 بیمار تنفسی ناشی از آلودگی هوا طی یکسال اخیر از زبان رییس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در کشور بیش از پیش به نگرانی‌ها در مورد اثرات خارجی فعالیت‌های صنعتی و آلودگی هوا دامن میزند. اما در میان همه‌ی شهرهای صنعتی کشور برای اهواز بایستی وضعیت حادتری متصور شد چرا کهکلان شهر اهواز که طبق نتایج آخرین تحقیقات سازمان بهداشت جهانی و آزانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC)به عنوان آلوده‌ترین شهر جهان شناخته شده است 650 کارخانه و کارگاه بزرگ و کوچک را در خود جای داده است.

کارخانه‌هایی که بسیاری از آنها استانداردهای لازم زیست محیطی را رعایت نمی‌کنند و روزانه حجم بالایی از آلودگی را به هوای این شهر اضافه می‌کنند. افزایش بیماران تنفسی، شیوع و گسترش بیماری‌های سرطانی و همچنین افزایش تعداد مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در اهواز که در باران اسیدی اخیر عمق این فاجعه زیستی را بخوبی نشان داد و هزاران نفر را راهی بیمارستان‌ها ساخت، جملگی این ضرورت را می‌رسانند که می‌بایست هر چه سریع‌تر به پاسخ‌گویی این دو سوال برآمد که با کاستن هزینه‌های این آثار خرجی از درآمد این کارخانه‌ها آیا بازهم می‌توان برای این کارخانه‌ها سودآوری متصور بود؟ و از سوی دیگر آیا بفرض سودمند بودن چنین فعالیت‌هایی آیا به قیمت بیمار ساختن و از بین بردن حیات شهروندان چنین سودی اخلاقی است؟