جایگاه سپاه در عدم دستیابی به توافق هسته‌ای و احیای برجام کجاست؟

گروه سیاسی: تکلیف احیای برجام مشخص نیست. در حالی که رابرت مالی فرستاده ویژه ایالات متحده آمریکا می‌گوید تلاش‌ها برای احیای توافق برجام روزهای بحرانی خود را سپری می‌کند، امیرعبدالهیان وزیر خارجه ایران می‌گوید برای یک توافق خوب و پایدار آمادگی داریم. روزهای اخیر تهران هم محلی برای تلاش‌های بیشتر برای رسیدن به توافق بود. امیر قطر در سفری به ایران و دیدار با مقامات ارشد نظام، بر رسیدن به توافق هسته‌ای تاکید کرد. پیش از آن هم انریکه مورا نماینده ویژه اتحادیه اروپا به تهران سفر کرد. همه طرف‌ها سعی دارند این مذاکرات هر چه سریعتر به نتیجه برسد اما گذشت زمان و عدم توافق طرفین برسر برخی از نکات، مهمترین موانع توافق اصلی هستند. ابوالفتح کارشناس روابط بین‌الملل درباره همین موانع  گفت‌وگو کرده است. او معتقد است که در برجام موضوعات مهمتر از سپاه مانند تضمین‌های اقتصادی وجود دارد و این تعلل‌ها ممکن است دستیابی به توافق را کاهش دهد.

او  می‌گوید: مذاکرات وین تا به این جای کار نتیجه‌ای نداشته، اما شکست هم نخورده است. بر اساس سخنان مقامات ایرانی، پیام‌ها میان دو کشور ایران و آمریکا یعنی دو طرف اصلی مذاکرات در حال مبادله است و پیام‌ها به صورت مستقیم توسط دفتر حافظ منافع یا توسط انریکه مورا رد و بدل می‌شود. اکنون می‌توانیم بگوییم امید به دسترسی به توافق در حال کم‌رنگ شدن است، هنوز به صفر نرسیده اما در حال رسیدن به صفر است و بعید می‌دانم هر یکی از طرفین مذاکرات به طور رسمی مرگ و شکست مذاکرات را اعلام کنند. ممکن است مذاکرات در شهر دیگری از سر گرفته شود، اما اینکه بگویند مذاکرات شکست خورده است برایشان نفعی ندارد چرا که باید برای دوران پس از شکست مذاکرات برنامه‌ای داشته باشند و آمریکایی‌ها چندان تمایل ندارند که وارد آن فضا شوند، بنابراین در وضعیت بینابینی مذاکرات برجامی قرار داریم.

وی ادامه داد: طرفین در حال سبک و سنگین کردن خواسته‌های همدیگر هستند، روی آن‌ها بررسی، تامل، مشورت و ... می‌کنند. بخشی از آن رسانه‌ای می‌شود و بخشی از آن هم محرمانه باقی می‌ماند. اگر قرار بود مرگ مذاکرات را اعلام کنند فردای روزی که از وین برگشتند این کار را می‌کردند، اما اکنون سه ماه می‌گذرد از آخرین مذاکرات رسمی و حضوری، اما نه ایران و نه هیچ یک از طرفین صحبتی از شکست مذاکرات نکرده است.
ابوالفتح با بیان اینکه رابرت مالی اصرار داشت که ما باید مذاکرات را ادامه دهیم و امیدشان این است که مذاکرات از سر گرفته شود، گفت: در ایران هم آقای امیرعبدالهیان گفته که در‌های مذاکرات باز است. دو طرف مایل هستند که به توافق برسند، اما اینکه چه امتیاز‌هایی بدهند و بگیرند محل مناقشه است.

او با اشاره به برخی از اظهارنظر‌ها مبنی بر اینکه اگر توافق صورت نگیرد تحریم‌ها علیه ایران بیشتر می‌شود، گفت: تحریم‌ها همین حالا هم افزایش پیدا کرده و افزایش آن موضوع جدیدی نیست. حتی اگر ایران به برجام هم برگردد تحریم‌ها اعمال می‌شود مثلا در حوه حقوق بشری، موشکی و .... تحریم‌ها ابزار فشار آمریکا است و طبیعتا از آن چشم‌پوشی نمی‌کند. اما این نکته را باید در نظر بگیریم که دیگر تحریم دیگری وجود ندارد. رابرت مالی هم اخیرا گفته اگر توافق نشود تحریم بیشتری اعمال می‌کنیم. خب چه تحریم دیگری مانده است بنابراین تصور نمی‌کنم اگر مذاکرات ناکام بماند و آمریکا بخواهد تحریمی اعمال کند، چیز زیادی اعمال کنند. خودشان می‌گویند فشار حداکثری است فعلا، خب دیگر بیشتر از حداکثر که نیست.

ابوالفتح معتقد است نظام در پی بازگشت آمریکا به برجام است و اگر نبود، این چندین ماه مذاکرات صورت نمی‌گرفت. مذاکرات ایران با ۱+۴ برای بازگشت آمریکا به برجام بوده است. برجام برای نظام پر اهمیت است؛ فارغ از اینکه چه جناح و گروهی از برجام حمایت می‌کنند یا نمی‌کنند. نظام مایل است آمریکا به برجام بگردد، اما نه به هر قیمتی! بازگشت آمریکا به برجام برای ایران منافعی دارد که اگر نداشت ایران تا این اندازه اصرار نمی‌کرد. اینکه با خروج امریکا از برجام همچنان ایران باقی مانده و مذاکره می‌کند یعنی به آن نیاز دارد، اما نه آنطوری که آمریکا فکر می‌کند.

او ادامه داد: طرفین پیشنهاد‌های مختلفی برای رسیدن به توافق را مطرح کرده‌اند، اما یا ایران نپذیرفته یا آمریکا. البته مسیر خوبی طی شده است و آنطور که گفته می‌شود سند آماده است که چند جای خالی دارد که به اراده طرفین بستگی دارد. یکی از آن موارد بحث سپاه است که باید دید به نتیجه می‌رسند یا خیر. معتقدم بحث فقط سپاه نیست و موضوعات دیگری هم مطرح است. امیرعبدالهیان در نشست داووس گفت تمرکز بر موضوع سپاه تقلیل دادن بحث است. یعنی ما مباحث دیگری که قابل مذاکره باشد هم داریم که ایران باید اطمینان پیدا کند منافع اقتصادی‌اش از برجام حاصل می‌شود. فرض بر این است اگر مسائل اقتصادی ایران در مذاکرات تامین شود، ممکن است ایران از بحث سپاه صرف‌نظر کند. منافع اقتصادی مد نظر ایران بلندمدت است که شامل انجام یا عدم انجام سرمایه‌گذاری، تبادلات تجاری و ... است. سپاه در تحریم یا غیرتحریم کار خودش را می‌کند بنابراین بحث بر سر این است که کشور‌های دیگر حاضر به سرمایه‌گذاری در ایران در این مدت خواهند بود یا خیر.

ابوالفتح می‌گوید: در شرایط کنونی اختلاف نظر بسیار زیاد است. نشستی که اخیرا در سنا بود نشان می‌داد که مخالفت‌ها بسیار گسترده‌تر است. اکنون بحث این نیست که در وین مذاکرات از سر گرفته شود یا خیر، بحث این است که اصلا برجام و ایران و توافق با ایران را قبول ندارند و فضا آنقدر ضد برجامی است که رابرت مالی هم گفته هر توافقی صورت بگیرد، آن را به گنگره ارجاع می‌دهیم. کاری که در دولت اوباما تلاش شد اصلا انجام نشود. هر سندی که به کنگره برود نابود می‌شود، از همین رو بعید می‌دانم که فضا در صورت عدم توافق خیلی از این که است بدتر شود. چرا که فضای بین‌الملل تغییر کرده است. قیمت نفت بالاتر رفته است، روسیه تحریم شده که همین باعث ارتباط راحت‌تر با روسیه می‌شود و... همینا باعث می‌شود ایران انگیزه خود را از دست ندهد. هرچه زمان می‌گذرد فکر می‌کنم دسترسی به توافق سخت‌تر می‌شود، صفر نیست، اما به قول ریاضی‌دانانان به صفر تمایل دارد، اما به صفر نمی‌رسد.