گروه بین الملل: جنگ روسیه علیه اوکراین وارد سال چهارم خود شده و از روزهای اول نیروهای روس با این اتهام روبرو بودهاند که مرتکب جنایات جنگی و جنایات علیه بشریت در اوکراین میشوند.
هیچ تضمینی وجود ندارد که این پروندهها در دادگاهی در کییف، لاهه یا هر جای دیگری بررسی شود. روسیه مشخصاً تمایلی به تحقیق در مورد این اتهامات نشان نمیدهد؛ کرملین حتی به واحدهای نظامی که متهم به ارتکاب بدترین جنایات هستند، نشان افتخار اعطا کرده است. کارآیی دیوان کیفری بینالمللی که از سوی روسیه نادیده گرفته شده و با انتقادات شدید آمریکا مواجه است، روزبهروز محدودتر میشود.
در عین حال، یوری بلوئوسوف سرپرست تحقیقات جنایات جنگی در دادستانی کل اوکراین به رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد گفت: «این جنایات به فراموشی سپرده نخواهد شد و ما منتظر اجرای عدالت خواهیم بود. تاریخ پیشتر نشان داده که پاسخگو کردن مسئولین این جنایات ممکن است پس از سالها نتیجه دهد».
دادستانهای اوکراینی بیش از ۱۵۳ هزار پرونده در رابطه با این جنایات را بررسی میکنند.
کودکان کجا رفتهاند؟
یکی از نخستین پروندههایی که دیوان کیفری بینالمللی به آن رسیدگی کرد، بررسی این اتهام بود که مقامات روس در بالاترین سطح مشغول برنامهریزی سازمانیافتهای برای انتقال کودکان اوکراینی از مناطق اشغالشدهٔ اوکراین به روسیه هستند.
۱۷ مارس ۲۰۲۳ (۲۶ اسفند ۱۴۰۱) این دادگاه حکم بازداشت ولادیمیر پوتین، رئیسجمهور روسیه، و ماریا لوووا-بلووا، نمایندهٔ کرملین در امور کودکان را به اتهام «جنایت جنگی انتقال و جابهجایی غیرقانونی کودکان» صادر کرد.
نام نزدیک به ۲۰ هزار کودک که ظن آن میرود به روسیه منتقل شدهاند در پایگاه رسمی دولت اوکراین ثبت شده است.
فعالان حقوق بشر، خبرنگاران و پژوهشگران شواهد متعددی دال بر انتقال اجباری کودکان اوکراینی از مناطق اشغالشده به روسیه جمعآوری کردهاند.
مقامات روسی مدعیاند انتقال این کودکان «گامی بشردوستانه» برای کمک به کودکانی است که در مناطق تحت کنترل نیروهای روس «بدون پناهگاه، تغذیه و نظارت در پی برهم خوردن خدماترسانی عمومی باقی مانده بودند».
اما مطابق تحقیقات انجامشده، مقامات روس «به شیوهای سازمانیافته و اجباری» برای این کودکان در روسیه یک سرپرست یا خانوادهٔ جدیدی پیدا میکنند، بدون اینکه وجود والدین، بستگان و یا سرپرست حقوقی این کودکان در اوکراین در نظر گرفته شوند.
گزارشهایی ثبت شده که بسیاری از کودکان اوکراینی برای گذراندن تعطیلات تابستانی به بلاروس فرستاده شدهاند اما در آنجا به اجبار در سیستم آموزش و مغزشویی روسیه قرار گرفتهاند.
اجساد در خیابان
در هفتههای اول تهاجم گستردهٔ ارتش روسیه به اوکراین، نیروهای روس با مقاومت سرسختانهٔ اوکراینیها بهویژه در شمال کییف مواجه شدند و پس از حدود یک ماه درگیری سنگین، از حومهٔ پایتخت اوکراین عقبنشینی کردند.پس از خروج این نیروها، مقامات اوکراینی و خبرنگاران در شهر بوچا صدها غیرنظامی کشتهشده را یافتهاند که به ضرب گلوله از پای درآمده بودند؛ برخی از آنها با دستهای بسته تیرباران شده بودند و اجسادشان در کوچهها و یا زیرزمینها رها شده بود. در شهر ایرپین، در همسایگی بوچا، اجساد افراد محلی، اغلب با زخمهای ناشی از اصابت گلوله، در گورهای تازهای دفن شده بودند.
تصاویر منتشرشده از بوچا و ایرپین جهان را شوکه کرد و مذاکرات کییف و مسکو را برهم زد. روسیه با انتقادهای تند مواجه شده و حمایت از اوکراین افزایش یافته است.
آمریکا متعاقباً برای فرمانده یک هنگ هوابرد روسی که در بوچا مستقر بود به دلیل «اعدامهای فراقضایی» محدودیتهای روادید وضع کرد. کارشناسان بینالمللی به نشانههایی از «جنایات جنگی» اشاره کردهاند.دادستانهای اوکراینی علیه ۲۱ نظامی روس به اتهام جنایات جنگی در بوچا پروندهٔ جنایی تشکیل دادهاند.چند هفته پس از انتشار این تصاویر، ولادیمیر پوتین طی فرمانی واحد ۶۴ تیپ موتوری که در بوچا و مناطق اطرافش مستقر بودند را مورد تقدیر قرار داد.
حملات به زیرساختهای غیرنظامی
پس از شکستهای اولیه، روسیه رویکرد نظامی خود در اوکراین را تغییر داد. ژنرال سرگئی سوروویکین در سمت فرمانده جدید دستور داد که اوکراین هدف حملات هوایی گسترده قرار گیرد. هنگام این حملات نه تنها اهداف نظامی، بلکه زیرساختهای غیرنظامی مورد حمله قرار گرفتند. هرچند سوروویکین به دنبال شورش نافرجام یوگنی پریگوژین از سمت خود برکنار شد، اما حملات روسیه علیه اوکراین ادامه یافته است.روسیه با استفاده از موشکهای کروز و بالستیک، پهپادهای انتحاری و تسلیحات دیگر زیرساختهای برق اوکراین را به طور هدفمند مورد حمله قرار داده است. مقامات اوکراینی و متحدانشان معتقدند که هدف این حملات تحت فشار گذاشتن مردم اوکراین در زمستانهای سخت است «تا خسته شوند و روحیه خود را از دست بدهند».
در بهار گذشته، دادگاه لاهه سرگئی کوبیلاش، سپهبد نیروی هوایی، و ویکتور سوکولوف، دریاسالار نیروی دریایی، را مسئول حملات روسیه علیه تاسیسات برق اوکراین دانسته و به اتهام جنایات جنگی حکم بازداشت این مقامات نظامی روس را صادر کرد.
مطابق حقوق بینالملل، حملات علیه تاسیسات غیرنظامی ممنوع است، مگر اینکه از این تاسیسات با هدف نظامی استفاده شود. به عنوان مثال، اگر یک واحد نظامی در یک نیروگاه برق مستقر باشد، حمله به این نیروگاه در شرایط جنگ مجاز است.
اعدامها در جبهه
در دسامبر ۲۰۲۲، الکساندر ماتسیفسکی، سرباز نیروهای داوطلب ارتش اوکراین، هنگام درگیریها در شهر باخموت ناپدید شد. سه ماه بعد، ویدیوئی ۱۲ ثانیهای در کانالهای تلگرامی روسی منتشر شد که او را در وضعیتی خسته و آشفته در محاصره سربازان روس نشان میدهد. در حالیکه سربازان روس او را مسخره میکنند و این ویدئو را ضبط میکنند، ماتسیفسکی شعار «افتخار بر اوکراین» را فریاد میزند و با رگبار گلوله کشته میشود.در اوکراین از او به عنوان قهرمان یاد میکنند. کارشناسان میگویند که او قربانی جنایت جنگی شده است، چراکه کنوانسیونهای ژنو، معاهدهای که از سالها پیش از حقوق اسرای جنگی دفاع میکند و روسیه و اوکراین از امضاکنندگان آن هستند، اعدام یک اسیر جنگی را ممنوع میکند.
مطابق گزارش سازمان ملل، دستکم ۷۱ اسیر اوکراینی توسط نیروهای روسیه اعدام شدهاند و دستکم ۲۱ نفر دیگر در اسارت روسیه جان باختهاند. صدها تن از شکنجه و تجاور جنسی گزارش دادهاند.همزمان صدها نظامی روس در اسارت اوکراین از برخورد خشن و شکنجه گلهمند شدهاند. سازمان ملل اعدام دستکم ۲۶ اسیر روس در اوکراین را ثبت کرده است.
دریاچهٔ خون در یک ایستگاه قطار
بامداد ۸ آوریل ۲۰۲۲ (۱۹ فروردین ۱۴۰۱) صدها نفر در ایستگاه قطار شهر کراماتورسک هدف موشک توچکا-او که مسلح به مهمات خوشهای بود، قرار گرفتند. دستکم ۵۸ غیرنظامی کشته و بیش از ۱۰۰ نفر زخمی شدند. این یکی از خونبارترین حملات علیه غیرنظامیان اوکراینی از آغاز تهاجم گستردهٔ نظامیان روس علیه اوکراین بوده است.هرچند ارتش روسیه و اوکراین از سامانههای توچکا-او استفاده میکنند اما شواهد کافی نشان داده است که نیروهای روس به ایستگاه قطار در کراماتورسک موشک شلیک کردند. مقامات رسمی روس مسئولیت خود را رد کرده و مدعیاند که چنین سیستم تسلیحاتی در اختیار ارتش روسیه قرار ندارد.مطابق قوانین بینالمللی، حملهٔ عمدی به غیرنظامیان و تاسیسات غیرنظامی جنایت جنگی محسوب میشود. در اصل، حقوق بینالملل فرماندهان نظامی را موظف میکند که برای جلوگیری از هدف قرار گرفتن تاسیسات غیرنظامی تلاش مضاعف کنند.
اما حمله به ایستگاه قطار کراماتورسک به هیچ عنوان مورد استثنایی نیست. در تابستان گذشته حملهٔ موشکی روسیه باعث تخریب «اوخماتدیت»، بزرگترین بیمارستان کودکان در کییف شد، هرچند مشخص نیست آیا حمله به این بیمارستان عمدی بود یا نه.
از دید مدافعان حقوق بشر، محاصرهٔ بندر ماریوپل طی چهار ماه نخست تهاجم گستردهٔ نظامی روسیه نیز یک جنایت جنگی است چراکه اهالی این شهر مدت طولانی بدون دسترسی به برق، آب و گرمایش تحمل کردهاند و هزاران غیرنظامی کشته و زخمی شدهاند.
بر اساس گزارش سازمان ملل، از آغاز جنگ تمامعیار روسیه علیه اوکراین، بیش از ۱۲ هزار و ۶۰۰ غیرنظامی اوکراینی کشته شدهاند و در سال گذشته شمار قربانیان در میان غیرنظامیان نسبت به سال دوم جنگ افزایش یافته است.
یوری بلوئوسوف، سرپرست تحقیقات جنایات جنگی در دادستانی کل اوکراین، به رادیو آزادی/رادیو اروپای آزاد گفت که نیروهای روس اغلب از تاکتیک «دو ضربه به یک هدف» استفاده میکنند: به یک هدف حمله میکنند و ۳۰ الی ۴۰ دقیقه بعد، زمانی که نیروهای امدادی، پلیس و دادستانها در این محل حضور دارند، بار دوم به همین مکان حمله میکنند.
به گفتهٔ او، «افراد بسیاری که مشغول جمعآوری شواهد جنایات جنگی بودهاند، در این حملهٔ دوم کشته یا زخمی شدهاند».