فاجعه ای که باید پلمپ می شد | حادثه یا بی کفایتی؟ در بندر شهید رجایی

 همانطور هم که در رسانه ها دیدیم، تنها اتفاقی که افتاده است این بوده که تک تک مراجع و وزارت خانه و سازمان ها اعلام برائت و بی اطلاعی کرده اند. اما در این میان هیچ کس مسئولیت سانحه را نپذیرفته است. در حالی‌که نگاه‌ها به سوی نقص فنی یا خطای انسانی بود، بررسی‌های دقیق‌تر و دوربین های مداربسته چیزهای دیگری را نشان می دهند. کانتینری حاوی مواد شیمیایی خطرناک، بدون شماره کوتاژ و بدون پلمپ استاندارد، به‌عنوان کالایی معمولی وارد محوطه بندر شده بود.

پلمپ کانتینری؛ مرز باریکی میان امنیت و فاجعه
پلمپ‌های کانتینری، به‌خصوص مدل‌های فشنگی یا چکشی، اولین سد دفاعی در برابر تقلب، دست‌کاری یا ورود غیرمجاز به محموله‌ها هستند. این پلمپ‌ها با شماره سریال‌های یکتا، طراحی مقاوم و امکان رهگیری، نقش مهمی در حفظ امنیت زنجیره تأمین دارند. اما همان‌طور که در حادثه‌ی اخیر دیدیم، بی‌توجهی به همین ابزارهای ساده می‌تواند فاجعه‌بار باشد.
"پلمپ فقط یک تکه فلز نیست؛ اولین و آخرین خط دفاعی در مقابل فاجعه است." — یکی از کارشناسان ایمنی گمرک

کوتاژ؛ شماره‌ای که نبودنش می‌تواند جان ببرد
کوتاژ، یک کد اختصاصی برای هر اظهارنامه گمرکی، ابزاری حیاتی در ردیابی محموله‌ها و کنترل محتوای آن‌هاست. در این حادثه مشخص شد کانتینر فاقد کوتاژ رسمی بوده و تحت نظارت گمرک قرار نداشته. این یعنی نه‌تنها پلمپ نداشته، بلکه اساساً در سامانه ردیابی ثبت نشده بوده است.
"اظهار نادرست کالا و عدم ثبت در سامانه، برابر است با حذف نظارت رسمی؛ و این یعنی بستر آماده برای فاجعه."
— گزارش تحلیلی خبرگزاری ایسنا

اظهار نادرست؛ نقطه کور سیستم حمل‌ونقل
اظهار کالا به‌عنوان مرحله‌ای کلیدی در فرآیند واردات، وظیفه دارد ماهیت واقعی محموله را برای گمرک مشخص کند. اگر یک ماده خطرناک به‌عنوان کالایی بی‌ضرر ثبت شود، همه اقدامات بعدی نیز بر پایه یک دروغ شکل می‌گیرد. در بندر شهید رجایی، همین اتفاق افتاد؛ کانتینری پر از مواد شیمیایی خطرناک به‌عنوان کالای عادی اظهار شد و بدون تدابیر ایمنی در محوطه دپو شد.
"متأسفانه در برخی موارد، پلمپ‌ها فقط جنبه نمایشی دارند و هیچ تضمینی برای امنیت بار محسوب نمی‌شوند."
— نقل قول از مصاحبه اختصاصی روزنامه دنیای اقتصاد با کارشناس سابق حمل‌ونقل دریایی

وقتی آموزش و نظارت جای خود را به بی‌توجهی می‌دهند
حادثه بندر شهید رجایی نشان داد که ضعف در نظارت و آموزش پرسنل می‌تواند زیان‌بارتر از تجهیزات ناکارآمد باشد. حتی بهترین پلمپ هم وقتی استفاده نشود یا بررسی نگردد، بی‌فایده خواهد بود. برای جلوگیری از تکرار این فجایع، باید آموزش‌های میدانی گمرکی، الزامات استفاده ازپلمپ و کمک گرفتن از شرکت های تولید کننده انواع پلمپ، و الزام به ثبت دقیق کوتاژ به یک رویه‌ی سخت‌گیرانه تبدیل شود.

راهکارهایی برای جلوگیری از فجایع مشابه:
•    الزام قانونی برای پلمپ کردن همه کانتینرها با شماره سریال یکتا
•    عدم پذیرش هرگونه محموله فاقد کوتاژ رسمی
•    آموزش و آزمون مستمر برای پرسنل بندری و گمرکی
•    استفاده از سیستم‌های دیجیتال ردیابی لحظه‌ای بار
•   تعیین جریمه‌های سنگین برای اظهار نادرست یا مخفی‌کاری

حادثه‌ی بندر رجایی صرفاً یک حادثه نبود؛ نشانه‌ای از سوراخ‌های بزرگ در ساختار نظارتی بود. پلمپ‌ها، کوتاژها، اظهارنامه‌ها... هیچ‌کدام صرفاً فرم اداری نیستند. هر کدامشان یک نقش حیاتی در زنجیره‌ای بازی می‌کنند که اگر پاره شود، هزینه‌اش جان آدم‌هاست. از این رو امیدواریم که این معضلات و باندبازی ها و دزدی های فعلی و خیانت های این چنینی که قابل بخشش نیستند با نظارت بیشتر و حدااکثری رفع شوند