تاریخ انتشار : ۱۳۹۸/۰۳/۱۶ ساعت ۱۵:۲۶
کد مطلب : ۱۷۹۲۲۰
اعتبار و کارآمدی نظرسنجی به سبک روحانی
دکتر علی میرزامحمدی *
به تازگی رئیس‌جمهور حسن روحانی در سخنانی مدعی شده است که او هر روز از افکار عمومی نظرسنجی می کند. اما شیوه او با نظرسنجی های متداول متفاوت است. به این معنا که او در مشاهدات روزانه خود در موقعیتهای مختلف، رفتار مردم را مورد مشاهده قرار می دهد تا اینکه از شاخص های رفتاری در چهره و کلام افراد از احساس و نگرش مردم نسبت به عملکرد دولت مطلع شود. بیشتر رسانه ها در بازتاب اولیه این سخنان را به عنوان سوژه طنز مطرح نموده اند اما در این نوشتار این سخنان جدی تلقی می شود تا به نقد اعتبار علمی و کارآمدی نظرسنجی به سبک روحانی بپردازیم. درباره اعتبار نظرسنجی لازم است به دو عامل مهم توجه کنیم:
فرد نظرسنج
آیا روحانی به عنوان رئیس‌جمهور، فرد مناسبی برای نظرسنجی درباره اطلاع از نگرش مردم نسبت به عملکرد دولت خود می باشد؟ به یقیین با توجه به ذی نفع بودن، او نخواهد توانست ابعاد مختلف واقعیتهای موجود را رصد و آنها را تحلیل نماید. از طرف دیگر، او دارای موقعیت، مقام و ویژگی های شخصیتی و چهره ای خاصی است که موجب خواهد شد مسایلی که توسط مردم به ایشان بازتاب می شود از تحریف، سانسور ، تخفیف ، بزرگنمایی یا کوچک نمایی در امان نماند.
روش نظرسنجی
به احتمال روش مورد ادعای روحانی درباره نظرسنجی، در برخی کتابهای روش تحقیق علوم اجتماعی به عنوان یکی از روشهای غیر علمی مورد بحث قرار خواهد گرفت. در این میان روش نمونه گیری و اینکه آیا نمونه مورد بررسی روحانی معرف واقعی کل جمعیت مردم ایران است بیشتر در معرض بحث خواهد بود. روش نمونه گیری علمی بر اساس شانس برابر افراد برای انتخاب استوار است اما روحانی در سبک نظرسنجی خود فقط بر اساس تصادف و پیشامد روزانه و موقعیت‌هایی که با آنها مواجه می شود امکان تعامل یا مشاهده رفتارهای افراد را دارد و عملا" بسیاری از مردم شانسی برای روبرو شدن با او را ندارند. ملاحظات امنیتی و محدودیتهای موجود این شانس را به شدت کاهش می دهد. بر این اساس نمونه مورد مشاهده او نه تنها معرف واقعی جمعیت ایران نیست بلکه حتی این نمونه می تواند او را در تحلیل مسایل دچار خطای تحلیلی و تصمیم سازی نماید.
حتی در نگاهی خردتر در سفرهای استانی به شهرهای مختلف، جمعیتی که در میدان یا سالن های شهر جمع می شوند معرف واقعی مردم آن شهر نیستند. در این سفرها فرصت چندانی برای ارزیابی عملکردها و بررسی مسایل و ارایه راهکارها وجود ندارد. از طرف دیگر اگر نگوییم اکثریت، لااقل برخی از مسئولین، تصویری وارونه از عملکرد و مجموعه تحت مدیریت خود به هیئت اعزامی گزارش می‌دهند. افزون بر این، مسایل امنیتی و حراستی به هیئت اعزامی اجازه بررسی مسایل را از نزدیک نمی‌دهد. در نتیجه این نوع دیدارها بیشتر می‌تواند جنبه نمادی و نمایشی داشته باشد.
در داستان‌های قدیمی ایرانی نقل می‌شود که برخی حاکمان برای باخبر شدن از اوضاع واقعی جامعه با لباس مبدل از قصر خارج می‌شدند و با گشت و گذار در میان مردم چهره واقعی جامعه را مشاهده می‌کردند. اکنون در عصر رسانه‌ها دولت برای اطلاع از بازخورد عملکرد خود در میان مردم و مشاهده چهره واقعی و تمایز آن از چهره بزک شده و غیر واقعی که شبکه توجیه گران سیاسی آنرا ارایه می‌کنند نمی‌تواند به واکنش‌ها، نگرشها و احساسات جماعتی بسنده کند که به صورت تصادفی یا گزینشی با آنها برخورد می کنند.
نکته دیگر در سبک نظرسنجی روحانی شاخص هایی است که او برای اطلاع از نگرش مردم به عملکرد دولت عنوان می کند. این شاخص ها از نظر پایایی مورد نقد جدی است چراکه افراد مختلف می توانند ارزیابی های متفاوتی از آنها داشته باشند.
برای مثال چگونه می توان لبخند مزورانه یا از روی ترس را از لبخند واقعی و رضایتمندانه متمایز نمود. بر این اساس روحانی برای اطلاع از واقعیتهای جامعه و زیر مجموعه‌های دولت لازم است این کار را به تیم‌های پژوهشی و نظارتی بی طرف که کار خود را بدون اعمال نفوذ به انجام برساند بسپارد.
* دکتری تخصصی جامعه‌شناسی
به تازگی رئیس‌جمهور حسن روحانی در سخنانی مدعی شده است که او هر روز از افکار عمومی نظرسنجی می کند. اما شیوه او با نظرسنجی های متداول متفاوت است. به این معنا که او در مشاهدات روزانه خود در موقعیتهای مختلف، رفتار مردم را مورد مشاهده قرار می دهد تا اینکه از شاخص های رفتاری در چهره و کلام افراد از احساس و نگرش مردم نسبت به عملکرد دولت مطلع شود. بیشتر رسانه ها در بازتاب اولیه این سخنان را به عنوان سوژه طنز مطرح نموده اند اما در این نوشتار این سخنان جدی تلقی می شود تا به نقد اعتبار علمی و کارآمدی نظرسنجی به سبک روحانی بپردازیم. درباره اعتبار نظرسنجی لازم است به دو عامل مهم توجه کنیم:
فرد نظرسنج
آیا روحانی به عنوان رئیس‌جمهور، فرد مناسبی برای نظرسنجی درباره اطلاع از نگرش مردم نسبت به عملکرد دولت خود می باشد؟ به یقیین با توجه به ذی نفع بودن، او نخواهد توانست ابعاد مختلف واقعیتهای موجود را رصد و آنها را تحلیل نماید. از طرف دیگر، او دارای موقعیت، مقام و ویژگی های شخصیتی و چهره ای خاصی است که موجب خواهد شد مسایلی که توسط مردم به ایشان بازتاب می شود از تحریف، سانسور ، تخفیف ، بزرگنمایی یا کوچک نمایی در امان نماند.
روش نظرسنجی
به احتمال روش مورد ادعای روحانی درباره نظرسنجی، در برخی کتابهای روش تحقیق علوم اجتماعی به عنوان یکی از روشهای غیر علمی مورد بحث قرار خواهد گرفت. در این میان روش نمونه گیری و اینکه آیا نمونه مورد بررسی روحانی معرف واقعی کل جمعیت مردم ایران است بیشتر در معرض بحث خواهد بود. روش نمونه گیری علمی بر اساس شانس برابر افراد برای انتخاب استوار است اما روحانی در سبک نظرسنجی خود فقط بر اساس تصادف و پیشامد روزانه و موقعیت‌هایی که با آنها مواجه می شود امکان تعامل یا مشاهده رفتارهای افراد را دارد و عملا" بسیاری از مردم شانسی برای روبرو شدن با او را ندارند. ملاحظات امنیتی و محدودیتهای موجود این شانس را به شدت کاهش می دهد. بر این اساس نمونه مورد مشاهده او نه تنها معرف واقعی جمعیت ایران نیست بلکه حتی این نمونه می تواند او را در تحلیل مسایل دچار خطای تحلیلی و تصمیم سازی نماید.
حتی در نگاهی خردتر در سفرهای استانی به شهرهای مختلف، جمعیتی که در میدان یا سالن های شهر جمع می شوند معرف واقعی مردم آن شهر نیستند. در این سفرها فرصت چندانی برای ارزیابی عملکردها و بررسی مسایل و ارایه راهکارها وجود ندارد. از طرف دیگر اگر نگوییم اکثریت، لااقل برخی از مسئولین، تصویری وارونه از عملکرد و مجموعه تحت مدیریت خود به هیئت اعزامی گزارش می‌دهند. افزون بر این، مسایل امنیتی و حراستی به هیئت اعزامی اجازه بررسی مسایل را از نزدیک نمی‌دهد. در نتیجه این نوع دیدارها بیشتر می‌تواند جنبه نمادی و نمایشی داشته باشد.
در داستان‌های قدیمی ایرانی نقل می‌شود که برخی حاکمان برای باخبر شدن از اوضاع واقعی جامعه با لباس مبدل از قصر خارج می‌شدند و با گشت و گذار در میان مردم چهره واقعی جامعه را مشاهده می‌کردند. اکنون در عصر رسانه‌ها دولت برای اطلاع از بازخورد عملکرد خود در میان مردم و مشاهده چهره واقعی و تمایز آن از چهره بزک شده و غیر واقعی که شبکه توجیه گران سیاسی آنرا ارایه می‌کنند نمی‌تواند به واکنش‌ها، نگرشها و احساسات جماعتی بسنده کند که به صورت تصادفی یا گزینشی با آنها برخورد می کنند.
نکته دیگر در سبک نظرسنجی روحانی شاخص هایی است که او برای اطلاع از نگرش مردم به عملکرد دولت عنوان می کند. این شاخص ها از نظر پایایی مورد نقد جدی است چراکه افراد مختلف می توانند ارزیابی های متفاوتی از آنها داشته باشند.
برای مثال چگونه می توان لبخند مزورانه یا از روی ترس را از لبخند واقعی و رضایتمندانه متمایز نمود. بر این اساس روحانی برای اطلاع از واقعیتهای جامعه و زیر مجموعه‌های دولت لازم است این کار را به تیم‌های پژوهشی و نظارتی بی طرف که کار خود را بدون اعمال نفوذ به انجام برساند بسپارد.
* دکتری تخصصی جامعه‌شناسی
