جدال نافرجام و مفهوم حاکمیت

رضا صادقیان
برخورد نمایندگان مجلس شورای اسلامی با وزیر امور خارجه درباره برجام با حاشیه‌هایی همراه بود، اما این همه تمام داستان نبوده و نیست. به نظر می‌رسد اعتراض نمایندگان بیش از هر مسئله‌ی به نفی جایگاه حقیقی و نه حقوقی وزیر امور خارجه و سیاست‌های دولت صورت پذیرفته است.
سخنان، اعتراض‌ها و هیاهوی صورت گرفته در مجلس شورای اسلامی، از منظری و با توجه به جایگاه نمایندگان مردم در مجلس عادی است. اما آن سوی این اعتراض‌ها و کشف مقصر به دلیل وضعیت اقتصادی و کاهش ارتباطات بین‌المللی و نوسانات غیر معقول در بازارهای مختلف و این همه را مرتبط ساختن با برجام غیر عادی می‌نماید. گویا شماری از نمایندگان مجلس به جای پرداختن به ریشه‌ بحران‌های امروز، در پی یافتن مقصر هستند، شخصیتی که بتوانند تمام شرایط امروز را به سیاست‌ها و اعمال او ربط بدهند،‌ در صورتی که برجام نه تنها به یک شخص، دولت، تمام دستگاه اجرا، قوه قانون‌گذاری و رییس مجلس سابق و رییس دولت ارتباط مستقیم ندارد، بلکه ارتباط مستقیم به مفهوم حاکمیت دارد. مفهومی کلان و به عبارت دقیق‌تر ابر واژه‌ای که دقت در معنای آن بخشی از جدال اهل مجلس با دولت را به حاشیه می‌راند.
در ادبیات سیاسی و حقوقی درباره مفهوم حاکمیت آمده است؛ حاکمیت، یک تأسیس حقوقى بسیار قدیمى است که عمر آن با شکل‏گیرى مفهوم دولت همزمان است؛ بنابراین با قدرت و نحوه اعمال آن ارتباط مستقیم دارد. حاکمیت در ادبیات رایج حقوقى-سیاسی، به فرماندهى عالى یک دولت در یک سرزمین مشخص اطلاق مى‏شود و قدرتى است که به مفهوم حقوقى، بالاتر از آن در آن سرزمین وجود ندارد. در ادبیات رایج سیاسی، معمولا برخی از واژه‌های به جای مفهوم حاکمیت از سوی مسئولان کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال؛ تصمیم نظام، نظام اینگونه می‌خواست، دیدگاه جمهوری اسلامی چنین بود، دیدگاه بزرگان نظام و عبارت‌های مشابه دقیقا به همین مفهوم ارتباط پیدا می‌کنند.
به درست یا اشتباه، برخی از شخصیت‌های سیاسی و روزنامه‌نگاران برای ساده‌سازی رویدادها و تصمیمات کلان حاکمیت، دایم به جایگاه ریاست جمهوری، وزیر امور خارجه، سازمان انرژی اتمی و هر فرد و مدیری حمله می‌کنند، و این همه در صورتی رخ می‌دهد که وزیر امور خارجه در داخل کشور به این عنوان حقوقی شناخته می‌شود، در خارج از مرزها نماینده جمهوری اسلامی و به اصطلاح رایج زبان حاکمیت است. او تصمیم نمی‌گیرد، سیاست‌گذاری نمی‌کند، براساس تصمیم شخصی و حتی جایگاه حقوقی با سایر کشور وارد مذاکره نمی‌گردد و پای هیچ قرارداد و تفاهم نامه‌ای را بدون هماهنگی نمی‌تواند امضا کند، خلاصه آنکه وزیر امور خارجه و هر کدام از شخصیت‌های حقوقی در هنگام مذاکره با طرف‌های خارجی دیدگاه حاکمیت را درباره مسائل کلان کشور بیان و منتقل می‌نماید. اشاره ظریف به حمایت مقام رهبری از مذاکرات انجام شده، هماهنگی با شهید سلیمانی و اشارات وی به «تصمیم نظام» شرح چگونگی تصمیم حاکمیت است.
به نظر می‌رسد جدال نمایندگان مجلس با وزیر امور خارجه و مقصر قلمداد کردن وی به تجربه آنان از چگونگی تصمیم‌گیری‌ها ارتباط می‌یابد و این مسئله با گذر زمان و درک بهتر از وضعیت کشور تغییر خواهد کرد.