یکی از آفتهاي جدی که ميتواند دین مردم را تهدید بکند، قراردادن دین در ردیف نیازها و اولویت های مادی-اقتصادی مردم و "ایجاد تقایل بین دنیا و آخرت مردم " است زیرا نیاز انسان به دین، امری فطری است که در ردیف نیازهای مادی قرار نمی گیرد.
• دکتر هوشنگ عطاپور
گروه مقالات: اخیراً يك چهره روحاني گفته است که «دین اولویت اول مردم است». این سخن از وجوه مختلف قابل نقد است. به ویژه آن که، گویندهی سخن مزبور، در تعریضی به دولت تدبیر و امید، تلاش نموده است جهتگیریهاي اقتصادی آن را به چالش بکشاند. شاید مهمترین نقد وارده بر این اظهار نظر، «قرار دادن دین و باورهای اعتقادی، در تقابل با دنیای مردم است» امری که در تضاد آشکار با تعالیم دین مبین اسلام و روایات و احادیث ائمه ی معصومین علیهم السلام است اما قبل از شرح و بسط نقد فوق، "طرح یک سوال مهم و پاسخ به آن "، به عنوان مقدمه ی بحث، ضرورت دارد:
در عصر دولت – ملتهاي مدرن، اولویتهاي مردم را چه کسی تعیین ميکند؟ پاسخ به این سوال از آن جهت مهم است که «تعیین اولویتهاي زندگی اجتماعی شهروندان »، نیازمند یک فرایند علمی است و نمی توان آن را در منابر و جلسات عمومی تعیین کرد. زیرا در جامعه ی مدرن، اولویت ها ی اجتماعی، خود را در برنامههاي توسعه ی پنج ساله ، چشم انداز و افقهاي توسعه متبلور ميسازد و مسیر حرکت جامعه را سازمانهاي برنامه ریز و نهادهای سیاستگذاری چون دولت، قوه ی مجریه، و مقننه مشخص نموده و به شکل قانون در ميآورند و به دستگاههاي اجرایی ابلاغ ميکنند و نهادهای نظارتی نیز، بر اجرای این قوانین نظارت دقیق اعمال مينمایند.
یک روش معمول دیگر، برای تعیین اولویتهاي اساسی مردم، کاربرد «فرایند انتخابات» است. انتخابات مختلفی چون شوراهای اسلامی شهر و روستا، مجلس شورای اسلامی، و ریاست جمهوری فرایندهای هستند که توسط آنها، مردم به طور مستقبم نظر خود را در خصوص جهت گیریهاي سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در سطح محلی، منطقه ای و ملی اعلام مينمایند؛ به عبارتی اولویت ها و سمت و سوی حرکت سیاستمداران را تعیین و با همان مکانیسم انتخابات، بر آن نظارت مينمایند. یعنی اگر دولتی، آن اولویت ها را رعایت نکرد، مردم در انتخابات بعدی، آن جریان سیاسی را حذف می کنند. مثلاً در 24 خرداد 92 مردم اولویت اعتدال را بر افراطی گری فزاینده در کشور ترجیح دادند. پیام روشنی که علبرغم تاکید رای اکثریت مردم، از سوی افراطیون به انحاء مختلف به چالش کشیده ميشود.
اما ؛ آیا ميتوان «دین را در ردیف اولویت ها اولویتهاي اقتصادی، اجتماعی و ... قرار داد و سطح آن را به حدی تقلیل داد که در مقابل نیازهای اقتصادی، اجتماعی و ... مردم قرار بگیرد؟»
واقعیت آن است که دنیا مزرعه و مقدمه ی آخرت است.
مزرع سبز فلک دیدم و داس مه نو یادم از کشته ی خویش آمد و هنگام درو
یکی از آفتهاي جدی که ميتواند دین مردم را تهدید بکند، قراردادن دین در ردیف نیازها و اولویت های مادی-اقتصادی مردم و "ایجاد تقایل بین دنیا و آخرت مردم " است زیرا نیاز انسان به دین، امری فطری است که در ردیف نیازهای مادی قرار نمی گیرد. انسان برای رسیدن به کمال معنوی نیازمند دین است، ولی راه وصول به کمال معنوی نیز از مجاهدت در دنیای مادی ميگذرد و چاره ای نیست که برای ساختن آخرت خود، این دنیای خود را آباد بکنیم و با توسل به انواع دانشهاي مادی رفاه، آرامش و آسایش را برای مردم خود فراهم سازیم. زیرا پیامبر اسلام (ص) فرموده اند که «رهبانیت امت من جهاد است». یعنی استفاده از علم اقنصاد و دیگر رشتههاي علمی و فنی برای ساختن دنیایی که انسان ها بدون دغدغههاي دست و پاگیر مادی، بتوانند به آخرت خود نیز بپردازند، نه این که به دنبال یک تکه نان، شب را به روز و روز را به شب برسانند و شرمنده ی اهل و عیال خود باشند و دست نیاز به این و آن دراز بکنند.
چون "تعیین کننده اولویت اول برای مردم ایران"، در اصل تعریضی آشکار به سیاستهاي اقتصادی دولت تدبیر و امید داشتند، لازم است در این خصوص موضوع مهمی را مطرح کنم که بیانگر تفاوت جدی دین اسلام با دنیای مسیحیت است. مثلاً به«صدقه دادن» در دین اسلام بسیار سفارش شده است و حتی برخی مذاهب اسلامی بر صدقه ی مستقیم توصیه ميکنند اما وظیفه دولت اسلامی ریشه کنی فقر است، به نحوی که فقیری نباشد تا صدقه ی مستقیم داده شود. اگر هم افرادی ميخواهند صدقه بدهند آن را به سازمانهاي مردم نهاد بدهند تا صرف ایجاد اشتغال، کارآفرینی، و آموزش فنی و حرفه ای جوانان بکنند.
شاید عده ای دوست داشته باشند که با صدقه دادن به نیازمندان برای آن دنیای خود ثواب فراهم نمایند؛ اما وظیفه ی دولت گسترش چتر «تامین اجتماعی فراگیر» و ایجاد کسب و کار پایدار و حمایت مادی و معنوی از نیازمندان، معلولین، افراد بیکار و ... ميباشد. پس مهمترین ماموریت «دولت کارآمد» حفظ کرامت تک – تک افراد ملت خود و ایجاد بی نیازی در آنهاست. سازوکار کمک به نیازمندان نیز توسط نهادهای حمایتی رسمی(دولتی-غیر دولتی) است که با حفظ کرامت انسان ها، به آنها کمک ميکنند . اتفاقاً مدینه ی فاضله ای که فیلسوفان اسلامی تبیین ميکنند، جامعه ی بی نیاز و بدون فقر است و راه رسیدن به جامعه ی آرمانی اسلامی،هم رفع نیازهای مادی و هم تامین نیازهای معنوی مردم در فرایند اعتدالی است. قطعا در این صورت، فضا برای ساختن آخرت برای افراد معتقد و مومن بیشتر فراهم خواهد شد.
پس وقتی موضوع دولت کارآمد مطرح است، منظور فراهم سازی آسایش و آرامش مادی برای پرداختن به همه ی نیازهای فردی و اجتماعی(مادی و معنوی) انسان هاست. یعنی این گونه نیست که اولویت اول دولت تدبیر و امید اقتصادی باشد و نیازهای معنوی مردم مغفول مانده باشد. این دولت رفتارش اعتدالی است و به دنبال فراهم سازی فضای آرامش و آسایش برای یک جامعه ی اخلاق مدار است. بنابراین افراطیونی که تلاش ميکنند در این دولت، «دین را در مقابل دنیای مردم قرار بدهند» و «خود را نگران دین مردم نشان بدهند»، راه به جایی نخواهند برد زیرا مردم اعتقادات دینی خود را فراتر از هر نوع اولویت بندی مادی ميدانند.