تاریخ انتشار : ۱۳۹۷/۰۷/۰۲ ساعت ۱۰:۵۳
کد مطلب : ۱۶۰۳۹۳
پای ۴۰۰۰ متر فاصله ناقابل در میان است!
گروه فرهنگ و هنر: فقط چهار هزارمتر ناقابل دو تکیه‌ی قاجاری را در بافت تاریخی کرمان از تکیه‌ی ۱۵ ساله در عرصه قلعه دو هزار ساله این شهر دور کرده تا مردم منطقه «محله قلعه» به دامنه‌ی قلعه در ضلع شرقی شهر رضایت دهند، اما مساله این است که هنوز کسی این دو تکیه تاریخی را ندیده است.
از یک سو ۱۵ سال پیش چسبیده به «قلعه دختر» ۲۲۰۰ ساله در شرقِ کرمان، تکیه‌ای احداث شد که هر سال بر خلاف قول و قرارهای میراث فرهنگی، به وسعت‌اش اضافه و نشانه‌های معاصر بودن‌اش بیشتر به چشم آمدند و از سوی دیگر فقط چهار کیلومتر آن‌طرف‌تر در قلب بافت مسکونی و قدیمی شهر کرمان دو تکیه‌ی قدیمی «نوروز علی» و «قلعه محمود» با قدمت دست‌کم دویست ساله به حال خود رها شده‌اند و به مرور در حال تبدیل به مخروبه یا پارکینگ منطقه‌ای هستند!از یک طرف شواهدِ باستان‌شناسی قدمت قلعه دختر را به دوره‌ی اشکانیان و حتی هخامنشیان نسبت می‌دهد و از سمت دیگر شواهد، عکس‌ها و مستندات باقی مانده از تکیه احداث شده در عرصه‌ی این قلعه‌ی تاریخی عمر آن را به کمتر از ۲۰ سال می‌رساند، تکیه‌ای که هیچ نسبتی با اداره اوقاف و دیگر دستگاه‌های شهری ندارد، با این وجود با قدرت به کار خود ادامه می‌دهد و حتی متولیان‌اش در دهه نخست محرم امسال نیز اقدام به نصب پرچم‌هایی روی بدنه‌ی دیوار دو هزار ساله کرده‌اند.
همه‌ی این نشان‌ها یک طرف، اما به نظر می‌رسد کرمان و مردمش فراموش کرده‌اند در چهار کیلومتری این قلعه و تکیه‌ای که به عرصه‌ی زیستگاه اولیه‌ی کرمانی‌ها تجاوز کرده، دو تکیه‌ی تاریخی با بیش از ۱۵۰ سال قدمت وجود دارد که می‌توانند به بهترین نحو از آن‌ها استفاده کنند.محله «قلعه محمود» در خیابان امام کرمان جایگاه این دو تکیه‌ی تاریخی است، محله‌ای حدود چهار هزار متر پایین‌تر از تکیه‌ی قلعه دختر در دل کوه که یکی از بهترین و گسترده‌ترین نقاط برای برگزاری عزاداری‌های مردم کرمان می‌تواند باشد، اما شاید به واسطه‌ی قرار گرفتن این دو تکیه در دل بافت مسکونی شهر کرمان کسی توجهی به آن ندارد.امید ابراهیمی، فعال میراث فرهنگی کرمان به وضعیت دو تکیه‌ی «نوروز علی» و «قلعه محمود» اشاره می‌کند و می‌گوید: با وجود قرار گرفتن این دو تکیه در میان بافت مسکونی و قدیمی شهر، هیچ کدام وضعیت مناسبی ندارند و به فراموشی سپرده شده‌اند.
او با اشاره به کتاب «محله‌های قدیمی شهر کرمان» نوشته‌ی محمود دانشور که در آن نام این دو تکیه‌ی تاریخی این‌طور آورده شده «چند باب تکیه با عنوان "تکیه قلعه محمود" تکیه "نوروز علی"، تکیه "نارنجستان" و تکیه "بنگی‌ها" در این محله است، که اجتماعات مناسبت‌های مختلف در آن برگزار می‌شود ...» ادامه می‌دهد: آن‌ها تکیه‌هایی قدیمی و اصیل هستند که از گذشته‌های دور همه‌ی رخدادهای مهم محله مانند عزاداری‌ها، جشن‌ها و خبررسانی‌ها را در این دو بنای تاریخی توسط مردم منطقه انجام می‌شدند، اما امروز از آن‌ها دو محوطه‌ی متروکه بیشتر باقی نمانده است.وی با اشاره به وجود چند گذر برای رسیدن به این دو تکیه در محله‌ی خیابان قلعه که مردم از آن‌ها عبور می‌کردند، می‌گوید: تکیه نوروزعلی در گذشته آسیب‌هایی دید و به حال خود رها شد، امروز حتی یک تابلو برای نام آن وجود ندارد و فقط نام آن با اسپری روی دیوارها نوشته شده است.او همچنین با تاکید بر اینکه فضای این تکیه در اختیار مالک خصوصی نیست و عموم مردم می‌توانند از آن استفاده کنند، ادامه می‌دهد: تکیه «نوروزعلی» سال‌هاست فراموش شده، هر چند مردم محلی می‌گویند تا چند سال گذشته مراسم‌هایی در آن برگزار می‌شد، با این وجود تا زمانی‌که هزینه‌ها و ظاهرسازی‌های میلیونی کنار قلعه دختر انجام شود، قطعا هیچ‌کدام از این تکیه‌ها به چشم نمی‌آیند.
ابراهیمی با اشاره به ثبت این تکیه‌ی قاجاری در ۷ اسفند ۱۳۸۶ به شماره ۲۱۵۰۰ در فهرست آثار ملی می‌گوید: امروز دسترسی تکیه‌ی «نوروزعلی»، از طرف همه‌ی خیابان‌های اطراف با کوچه‌های باریک و پیچ در پیچ امکان‌پذیر است، در واقع ورودی آن‌ها راه دسترسی ساکنان محله به منطقه است.اما در پرونده‌ی ثبت ملی این بنای تاریخی در مورد وضعیت تکیه‌ی نوروزعلی در سال ۱۳۸۶ این‌طور نوشته شده است: «براساس فرم معماری خاص تکایا در شهر کرمان، گمانه‌زنی برای قدمت این اثر به اواسط قاجار برمی‌گردد، آن تزئینات خاصی ندارد و دخل و تصرفات در بنا و فرم معماری آن صورت نگرفته است. وجه تسمیه‌ی این بنای وقفی به لحاظ این که در مرکزیت محله نوروز علی قرار گرفته تکیه نوروزعالی نامیده شده است.
بررسی نوع نقشه شبیه به فرم بقعه تکایا در کرمان است، دارای پلان دورن گرای مستطیل شکل با رواق‌هایی در اطراف و چند ورودی از چند طرف است. جبهه شمالی رواق‌ها با عمق بیشتر فضایی برای نشیمن عزاداران است پوشش این رواق‌ها توسط تاق آهنگ انجام شده، دارای قوسی تزئینی است که با گچ اجرا شده و سکویی به ارتفاع ۴۰ سانتیمتر کف رواق‌ها را از سطح معبر و حیاط جدا می‌کند. از اتاق‌های دو طرف ایوان تا پشت ایوان به عنوان انبار تکیه برای نگهداری وسایل عزاداری استفاده می‌شود.دسترسی به منازل مسکونی در قدیم از طریق کوی، معبر و گذرگاه یعنی کوچکترین بخش از سلسله مراتب دسترسی‌هاست، در محل به هم رسیدن چند کوی، مرکز محله یا میدانچه شکل گرفته که گاهی اوقات به تکیه تبدیل شده است. هر محله برای خود یک تکیه داشته که دسترسی به تکیه از شریان‌های اصلی از طریق گذرها است.»
ابراهیمی تکیه«قلعه محمود» را دومین تکیه‌ی تاریخی قرارگرفته در خیابان امام، خیابان قلعه در کرمان می‌داند که می‌تواند جایگزین خوبی برای تکیه‌ی ۱۵ ساله‌ی قلعه دختر باشد.او در این زمینه نیز اظهار می‌کند: فراموشی در طول سال‌های گذشته گریبان تکیه «قلعه محمود» را گرفته است و از سوی دیگر سایه ساختمان‌ها و سیتی سنتر روی آن سنگینی می‌کند.وی با بیان اینکه تا چند روز قبل از آغاز تاسوعا، پوش روی سقف این تکیه‌ی تاریخی کشیده شده بود، می‌گوید: این در حالی است که بعد از آن ناگهان پوش از روی سقف حذف شد و اکنون به راحتی اسکلت‌های سیتی‌سنتر در دست ساخت کرمان از بالای آن دیده می‌شوند و حتی محل پارک اتومبیل‌های منطقه شده است.
این فعال میراث فرهنگی کرمان با بیان اینکه این تکیه‌ی تاریخی در ۱۲۳۶ شمسی یعنی در دوره‌ی قاجار ساخته شده و هفتم اسفند ۱۳۸۶ به شماره ۲۱۴۹۴در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، می‌گوید: این ارزش‌ها و تاریخ آن‌ها امروز فراموش شده‌اند، به اندازه‌ای که حتی یک تابلوی معرفی برای آن‌ها در کنار این بناها قرار داده نشده است.وی بافت تاریخی کرمان را بافتی مظلوم می‌داند و ادامه می‌دهد: این بافت تاریخی ارزشمند می‌توانست تاثیر زیادی در گردشگری کرمان داشته باشد و مدت زمان حضور توریست در کرمان را بیشتر کند، اما متاسفانه نگاه و طمع اماکن اقتصادی و مدرن اصالت تاریخی کرمان را نابود کرد.قلعه دختر کرمان، برای شهر تاریخی کرمان که مردم آن را به عنوان یکی از نخستین فضاها برای زندگی در این قلعه انتخاب کرده بودند، اهمیت زیادی دارد، به اندازه‌ای که میراث فرهنگی در سال ۱۳۴۵ آن را در فهرست آثار ملی ثبت کرد و شواهد و سفال‌های به دست آمده در این قلعه توسط باستان‌شناسان بر این نکته تاکید دارد که از دوران پیش از اسلام تا امروز یعنی دست‌کم از دوره هخامنشیان تا اشکانی ها و حتی قاجار و پهلوی نشانه‌های حضور انسان را در خود دارد.
همه‌ی این نشان‌ها یک طرف، اما به نظر می‌رسد کرمان و مردمش فراموش کرده‌اند در چهار کیلومتری این قلعه و تکیه‌ای که به عرصه‌ی زیستگاه اولیه‌ی کرمانی‌ها تجاوز کرده، دو تکیه‌ی تاریخی با بیش از ۱۵۰ سال قدمت وجود دارد که می‌توانند به بهترین نحو از آن‌ها استفاده کنند.محله «قلعه محمود» در خیابان امام کرمان جایگاه این دو تکیه‌ی تاریخی است، محله‌ای حدود چهار هزار متر پایین‌تر از تکیه‌ی قلعه دختر در دل کوه که یکی از بهترین و گسترده‌ترین نقاط برای برگزاری عزاداری‌های مردم کرمان می‌تواند باشد، اما شاید به واسطه‌ی قرار گرفتن این دو تکیه در دل بافت مسکونی شهر کرمان کسی توجهی به آن ندارد.امید ابراهیمی، فعال میراث فرهنگی کرمان به وضعیت دو تکیه‌ی «نوروز علی» و «قلعه محمود» اشاره می‌کند و می‌گوید: با وجود قرار گرفتن این دو تکیه در میان بافت مسکونی و قدیمی شهر، هیچ کدام وضعیت مناسبی ندارند و به فراموشی سپرده شده‌اند.
او با اشاره به کتاب «محله‌های قدیمی شهر کرمان» نوشته‌ی محمود دانشور که در آن نام این دو تکیه‌ی تاریخی این‌طور آورده شده «چند باب تکیه با عنوان "تکیه قلعه محمود" تکیه "نوروز علی"، تکیه "نارنجستان" و تکیه "بنگی‌ها" در این محله است، که اجتماعات مناسبت‌های مختلف در آن برگزار می‌شود ...» ادامه می‌دهد: آن‌ها تکیه‌هایی قدیمی و اصیل هستند که از گذشته‌های دور همه‌ی رخدادهای مهم محله مانند عزاداری‌ها، جشن‌ها و خبررسانی‌ها را در این دو بنای تاریخی توسط مردم منطقه انجام می‌شدند، اما امروز از آن‌ها دو محوطه‌ی متروکه بیشتر باقی نمانده است.وی با اشاره به وجود چند گذر برای رسیدن به این دو تکیه در محله‌ی خیابان قلعه که مردم از آن‌ها عبور می‌کردند، می‌گوید: تکیه نوروزعلی در گذشته آسیب‌هایی دید و به حال خود رها شد، امروز حتی یک تابلو برای نام آن وجود ندارد و فقط نام آن با اسپری روی دیوارها نوشته شده است.او همچنین با تاکید بر اینکه فضای این تکیه در اختیار مالک خصوصی نیست و عموم مردم می‌توانند از آن استفاده کنند، ادامه می‌دهد: تکیه «نوروزعلی» سال‌هاست فراموش شده، هر چند مردم محلی می‌گویند تا چند سال گذشته مراسم‌هایی در آن برگزار می‌شد، با این وجود تا زمانی‌که هزینه‌ها و ظاهرسازی‌های میلیونی کنار قلعه دختر انجام شود، قطعا هیچ‌کدام از این تکیه‌ها به چشم نمی‌آیند.
ابراهیمی با اشاره به ثبت این تکیه‌ی قاجاری در ۷ اسفند ۱۳۸۶ به شماره ۲۱۵۰۰ در فهرست آثار ملی می‌گوید: امروز دسترسی تکیه‌ی «نوروزعلی»، از طرف همه‌ی خیابان‌های اطراف با کوچه‌های باریک و پیچ در پیچ امکان‌پذیر است، در واقع ورودی آن‌ها راه دسترسی ساکنان محله به منطقه است.اما در پرونده‌ی ثبت ملی این بنای تاریخی در مورد وضعیت تکیه‌ی نوروزعلی در سال ۱۳۸۶ این‌طور نوشته شده است: «براساس فرم معماری خاص تکایا در شهر کرمان، گمانه‌زنی برای قدمت این اثر به اواسط قاجار برمی‌گردد، آن تزئینات خاصی ندارد و دخل و تصرفات در بنا و فرم معماری آن صورت نگرفته است. وجه تسمیه‌ی این بنای وقفی به لحاظ این که در مرکزیت محله نوروز علی قرار گرفته تکیه نوروزعالی نامیده شده است.
بررسی نوع نقشه شبیه به فرم بقعه تکایا در کرمان است، دارای پلان دورن گرای مستطیل شکل با رواق‌هایی در اطراف و چند ورودی از چند طرف است. جبهه شمالی رواق‌ها با عمق بیشتر فضایی برای نشیمن عزاداران است پوشش این رواق‌ها توسط تاق آهنگ انجام شده، دارای قوسی تزئینی است که با گچ اجرا شده و سکویی به ارتفاع ۴۰ سانتیمتر کف رواق‌ها را از سطح معبر و حیاط جدا می‌کند. از اتاق‌های دو طرف ایوان تا پشت ایوان به عنوان انبار تکیه برای نگهداری وسایل عزاداری استفاده می‌شود.دسترسی به منازل مسکونی در قدیم از طریق کوی، معبر و گذرگاه یعنی کوچکترین بخش از سلسله مراتب دسترسی‌هاست، در محل به هم رسیدن چند کوی، مرکز محله یا میدانچه شکل گرفته که گاهی اوقات به تکیه تبدیل شده است. هر محله برای خود یک تکیه داشته که دسترسی به تکیه از شریان‌های اصلی از طریق گذرها است.»
ابراهیمی تکیه«قلعه محمود» را دومین تکیه‌ی تاریخی قرارگرفته در خیابان امام، خیابان قلعه در کرمان می‌داند که می‌تواند جایگزین خوبی برای تکیه‌ی ۱۵ ساله‌ی قلعه دختر باشد.او در این زمینه نیز اظهار می‌کند: فراموشی در طول سال‌های گذشته گریبان تکیه «قلعه محمود» را گرفته است و از سوی دیگر سایه ساختمان‌ها و سیتی سنتر روی آن سنگینی می‌کند.وی با بیان اینکه تا چند روز قبل از آغاز تاسوعا، پوش روی سقف این تکیه‌ی تاریخی کشیده شده بود، می‌گوید: این در حالی است که بعد از آن ناگهان پوش از روی سقف حذف شد و اکنون به راحتی اسکلت‌های سیتی‌سنتر در دست ساخت کرمان از بالای آن دیده می‌شوند و حتی محل پارک اتومبیل‌های منطقه شده است.
این فعال میراث فرهنگی کرمان با بیان اینکه این تکیه‌ی تاریخی در ۱۲۳۶ شمسی یعنی در دوره‌ی قاجار ساخته شده و هفتم اسفند ۱۳۸۶ به شماره ۲۱۴۹۴در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، می‌گوید: این ارزش‌ها و تاریخ آن‌ها امروز فراموش شده‌اند، به اندازه‌ای که حتی یک تابلوی معرفی برای آن‌ها در کنار این بناها قرار داده نشده است.وی بافت تاریخی کرمان را بافتی مظلوم می‌داند و ادامه می‌دهد: این بافت تاریخی ارزشمند می‌توانست تاثیر زیادی در گردشگری کرمان داشته باشد و مدت زمان حضور توریست در کرمان را بیشتر کند، اما متاسفانه نگاه و طمع اماکن اقتصادی و مدرن اصالت تاریخی کرمان را نابود کرد.قلعه دختر کرمان، برای شهر تاریخی کرمان که مردم آن را به عنوان یکی از نخستین فضاها برای زندگی در این قلعه انتخاب کرده بودند، اهمیت زیادی دارد، به اندازه‌ای که میراث فرهنگی در سال ۱۳۴۵ آن را در فهرست آثار ملی ثبت کرد و شواهد و سفال‌های به دست آمده در این قلعه توسط باستان‌شناسان بر این نکته تاکید دارد که از دوران پیش از اسلام تا امروز یعنی دست‌کم از دوره هخامنشیان تا اشکانی ها و حتی قاجار و پهلوی نشانه‌های حضور انسان را در خود دارد.
مرجع : ایسنا
