نخستین کشوری که کمربند ایمنی بست

نتایج یک تحقیق دانشگاهی ضمن بررسی میزان استفاده از کمربند ایمنی در پنج منطقه شمال،‌ جنوب، غرب، شرق و مرکزی شهر تهران، حاکی از تاثیر اعمال قانون بر افزایش استفاده از کمربند ایمنی توسط سرنشینان خودرو است. در میان شاخص‌های توسعه‌ی ایمنی راه، رفتار کاربران قلب توسعه ایمنی راه به شمار می‌رود و استفاده از کمربند ایمنی مهم‌ترین رفتار محافظتی در رانندگی است. بر همین اساس، سازمان بهداشت جهانی در طبقه‌بندی عوامل خطر اصلی حمل‌ونقل جاده‌ای، بستن کمربند ایمنی را از عوامل اصلی موثر بر کاهش شدت سوانح رانندگی بر شمرده است. مرگ‌و‌میر‌های ناشی از حوادث ترافیکی در کل جهان به‌طور متوسط 19 در 100 هزار نفر جمعیت است، این میزان در منطقه اروپا 17.4 و در منطقه مدیترانه شرقی 26.4 است. در حالی که میزان قربانیان جاده‌ای در ایران 39 در 100 هزار نفر است.»

در این تحقیق همچنین معلولیت‌های ناشی از سوانح جاده‌ای به عنوان اولین عامل سال‌های از دست رفته زندگی در ایران معرفی شده و با ذکر این که در این بین تهران با بیش از 11 میلیون نفر جمعیت و چهار میلیون خودرو یکی از شلوغ‌ترین پایتخت‌های جهان به شمار می‌رود، بروز سوانح غیرعمدی در شهر تهران را 28.1 در هر هزار نفر در سال دانسته که بیش از نیمی از آنها مربوط به سوانح ترافیکی بوده و این در حالیست که بیش از 75 درصد تصادفات منجر به مرگ استان تهران، در داخل شهر رخ داده است. به عبارت دیگر تهران تنها استان ایران است که کشته‌شدگان درون شهری آن بیش از برون‌شهری است و این موضوع توجه جدی را می‌طلبد.

این آمارها درحالی اعلام می‌شود که استفاده از کمربند ایمنی، احتمال مرگ رانندگان و سرنشینان صندلی جلو خودرو را 50_40 درصد و مرگ سرنشینان صندلی عقب را حدود 25درصد کاهش و از شدت آسیب‌های ناشی از تصادفات جاده‌ای حدود 50 درصد می‌کاهد. همچنین باید یادآور شد در تصادفات وسائل نقلیه، بیشترین و شدید‌ترین آسیب‌ها در سرنشینان جلوی خودرو، ضربه به سر است. ازآن جایی که حدود 87.6 درصد ضربه‌ها در سوانح جاده‌ای ایران به ناحیه سر است، بسته‌بودن کمربند ایمنی در هنگام سانحه احتمال صدمه مغزی را کاهش می‌دهد و کسانی که از کمربند ایمنی به درستی استفاده نمی‌کنند، احتمال صدمه دیدن بیشتری دارند. طبق این پژوهش که در قالب رساله دکتری آموزش بهداشت با موضوع «طراحی برنامه‌ی آموزشی نظریه محور جهت استفاده از کمربند ایمنی» توسط شمس‌الدین نیکنامی انجام شده ، در حال حاضر آمار جدید و دقیقی در مورد استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان تهران در دسترس نیست و آمار مربوط به آن از تعداد برگه‌های جریمه استخراج می‌شود.

در تهران در شش ماهه‌ نخست سال 90 فقط 30درصد رانندگان فوتی در هنگام تصادف کمربند ایمنی بسته بودند درحالیکه کمربند ایمنی جزء وسائل حفاظتی ثانویه به‌شمار می‌رود، به این معنی که استفاده از آن از وقوع تصادف جلوگیری نمی‌کند، بلکه نقش حیاتی در کاهش شدت آسیب به سرنشینان خودرو دارد و موثر‌ترین وسیله در پیشگیری از شدت صدمه در حوادث رانندگی است.

در ادامه ،این تحقیق به زمانی اشاره شده که کمربند ایمنی به خودروها راه یافته و یادآور شده است: «کمربند ایمنی ابتدا در دهه‌ی 1960 در اتومبیل‌ها کار گذاشته شد و اولین قانون استفاده اجباری از آن در سال 1971 در استرالیا اجرا شد. به دنبال تجربه استرالیا دیگر کشور‌ها هم از آن روش پیروی کردند و جان صدها هزار نفر نجات یافت. اعمال قانون استفاده از کمربند ایمنی در جهان به دو صورت اولیه و ثانویه است. منظور از اعمال قانون اولیه متوقف کردن راننده صرفا به علت عدم استفاده از کمربند ایمنی است؛ ولی قانون ثانویه یعنی توقف راننده به دلایل دیگر و جریمه‌کردن او در صورتی که کمربند ایمنی نبسته باشد.»

مطالعات نشان داده است که در ایران برای اولین‌بار قانون استفاده اجباری از کمربند ایمنی در سال 1376 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و آیین‌نامه‌ی اجرایی آن در سال 1384 به تصویب هیات وزیران رسید و از تاریخ 84.7.1 اجباری‌شدن استفاده از کمربند ایمنی به اجرا گذاشته شد.

هدف اصلی این تحقیق، برآورد میزان استفاده از کمربند ایمنی در رانندگان و سرنشینان جلو خودرو در تهران بوده است که نتایج آن حاکیست: بطور میانگین، 77.9 درصد رانندگان داخل شهر تهران مورد مطالعه در این تحقیق، از کمربند ایمنی استفاده می‌کنند.

در این میان رانندگان تاکسی و شخصی بیشترین میزان استفاده از کمربند ایمنی را با به ترتیب 81.9 و 80.6درصد به خود اختصاص داده و استفاده از آن در رانندگان وانت و ون به ترتیب 52 درصد و 61 درصد بوده است. بر اساس نتایج این تحقیق، استفاده از کمربند ایمنی در زنان راننده بیش از مردان (به ترتیب 81 درصد در مقابل 77.5درصد) بوده است.

مناطقی که بیشترین و کمترین میزان استفاده از کمربند ایمنی را دارند.همچنین میزان استفاده از کمربند ایمنی توسط رانندگان در مناطق مختلف شهری نیز با هم متفاوت بوده؛ بطوریکه نتایج این تحقیق، کمترین میزان استفاده از کمربند ایمنی را در منطقه شرق تهران و بیشترین را در منطقه مرکزی گزارش کرده است. این پژوهش، در مجموع ارتباط معنی‌دار آماری را میان استفاده از کمربند ایمنی با نوع خودرو، منطقه جغرافیایی، سن و جنسیت رانندگان داخل شهر تهران نشان داده است.

در این مطالعه، علاوه بر مشاهده‌ی رانندگان خودروها، سرنشینان جلوی خودرو نیز از نظر استفاده از کمربند ایمنی مورد بررسی قرار گرفتند. در میان هفت هزار و 720 خودرو مشاهده شده، سه هزار و 765 خودرو (48.8 درصد) سرنشین جلو داشتند. نتایج این تحقیق حاکیست: میانگین استفاده از کمربند ایمنی در داخل شهر تهران در رانندگان و سرنشینان جلو روی هم رفته 61 درصد برآورد و استفاده از کمربند ایمنی در سرنشینان جلو به‌طور میانگین 43.7 درصد گزارش شده است. سرنشینان جلو در خودروهای وانت‌بار و ون مانند رانندگان آنها از کمربند ایمنی کمتر استفاده کرده بودند که به ترتیب شامل 31.6 درصد و 30 درصد بوده است.

نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بیشترین میزان استفاده از کمربند ایمنی در سرنشینان جلو، در بزرگراه و کمترین میزان آن در پنج منطقه مورد بررسی، در منطقه شرق تهران مشاهده شده که به ترتیب 64.9 درصد و 34.3 درصد بوده است. همچنین طبق یافته‌ها و مشاهدات این تحقیق، از نظر ترکیب جنسی، 62.9 درصد سرنشینان جلو مرد و بقیه زن و بیش از نیمی از آنها (51 درصد)جوان بودند. نتایج نشان داد که بین منطقه جغرایایی، سن، جنسیت و تحصیلات، با خود گزارشی استفاده از کمربند ایمنی در هنگام رانندگی ارتباط معنی‌دار وجود دارد.

نتایج تحقیق نشان داد که بین سن و منطقه جغرافیایی با خود گزارشی استفاده همیشگی از کمربند ایمنی به عنوان سرنشین جلو ارتباط معنی‌دار وجود دارد. بنا بر اظهار شهروندان اجتناب از جریمه و برخورد پلیس بیشترین دلیل استفاده از کمربند ایمنی بود (56.9 درصد)، احترام به قانون (44.9 درصد) و توجه به سلامت (36.8 درصد) از موارد دیگری بود که در دلایل دیگر بستن کمربند ایمنی ذکر شد. در این پژوهش، از شهروندان در مورد دلایل عدم استفاده از کمربند ایمنی هم سوال شده است که بیشتر آنها نداشتن آگاهی از صدمات احتمالی را مهم‌ترین دلیل نبستن کمربند ایمنی (46.7درصد) ذکر کرده‌اند. در مرحله‌ی بعد به‌طور یکسان عدم اطلاع از مقررات و عادت نداشتن (36.6 درصد) را بیان کردند.

البته شهروندان تهرانی دلایل دیگری را نیز برای استفاده یا عدم استفاده از کمربند ایمنی ذکر کردند که از آن میان می‌توان به نداشتن فرهنگ استفاده از کمربند ایمنی، تنبلی، احساس تنگی نفس، عجولی و بی‌حوصلگی، غیرضروری بودن کمربند ایمنی در شهر، کثیف شدن لباس‌ها، فراموش‌کردن، غرور و تکبر، فراری بودن افراد از اجبار، چاقی، سهل‌انگاری و بی‌توجهی به آموزش در دوران کودکی اشاره کرد. این تحقیق با یادآوری استفاده کم از کمربند ایمنی در خوردهای ون و وانت که نتایج این مطالعه در مطالعات دیگر نیز اشاره شده است، تاکید کرده است: با توجه به این‌که در این مطالعه رانندگان و سرنشینان جلو در وانت‌بارها و ون‌ها استفاده کمتری از کمربند ایمنی داشتند؛ نیاز به فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی و اعمال جدی قانون وجود دارد.