حاجی فیروز را بهتر بشناسید

حاجی فیروز یکی از شخصیت‌های نمادین ایرانیان در شروع سال جدید است که از دیر باز در فرهنگ ما حضور داشته است. حاجی فیروز با لباسی مخصوص و چهره‌ای سیاه، ساز‌هایی مثل تنبک و دایره زنگی می‌زند. در ایام نوروز در پیاده‌رو، کوچه و بازار و خیابان‌ها می‌توانید آن‌ها را ببینید که اشعاری به زبان محاوره می‌خوانند و مردم را خوشحال می‌کنند.

نگاهی به پیشینه حاجی فیروز
زمانی که الهه «تموز» که «ایشتر» نام دارد، برای ازدواج «شاه دوموزی» را در نظر می‌گیرد، روزی ایشتر به دلایلی نا‌معلوم به زیر زمین سفر می‌کند. با ورود او به زیر زمین، جریان باروری و حیات در زمین متوقف می‌شود. خدایان برای رفع این مشکل تصمیم می‌گیرند، دوموزی را به زیر زمین بفرستند. وقتی دوموزی به زمین باز‌می‌گردد، فصل بهار آغاز می‌شود. او هنگام بیرون آمدن از زیر زمین، تنبک و دایره زنگی در دست داشته و صورتش کاملا سیاه بوده است. به‌این ترتیب حاجی فیروز در پیشینه اساطیری ما شکل گرفته است.

رقص حاجی فیروز
حاجی فیروز با حرکات موزونی که انجام می‌دهد و اشعاری که می‌خواند، نوید دهنده نوروز و رسیدن فصل جدید است. شعر حاجی فیروز
شعر‌هایی را که از حاجی فیروز در ایام نوروز می‌شنوید، می‌توانید در این قسمت مشاهده کنید:
حاجی فیروزه
حاجی فیروزه، سالی یه روزه
همه می‌دونن، منم می‌دونم
عید نوروزه، سالی یه روزه
ارباب خودم
ارباب خودم، سامبولی بلیکم
ارباب خودم، سرتو بالا کن
ارباب خودم، لطفی به ما کن
ارباب خودم، به من نیگا کن
ارباب خودم، بزبز قندی
ارباب خودم، چرا نمی‌خندی
بشکن
بشکن بشکنه، بشکن!
من نمی‌شکنم؛ بشکن
اینجا بشکنم یار گله داره
اونجا بشکنم یار گله داره
هر‌جا بشکنم یار گله داره
این سیاه بیچاره چقد حوصله داره!

فلسفه حاجی فیروز
حاجی فیروز را با جشن‌های باستانی سیاوش پیوند می‌دهد. سیاوش خود نیز نمادی از زنده شدن دوباره یا «نوزایی» است. آن‌گونه که در افسانه‌ها آمده است، سیاوش با گذر از آتش دوباره متولد می‌شود. در داستان‌های اسطوره‌ای نیز روایت‌هایی مبنی بر روییدن گیاه از خون سیاوش وجود دارد که این گیاه به «پرسیاوشان» مشهور است. لباس قرمز حاجی فیروز، نماد روی آوردن به شادی است و تحولی عظیم در زندگی را نشان می‌دهد. حاجی فیروز به ما شادمانی در شروع سال جدید را یاد‌آوری می‌کند.

برخی دیگر حاجی فیروز را همان «عمو نوروز» می‌دانند که در جاهای مختلف ایران، با نام‌های متفاوتی شناخته می‌شود. پیر بابا، آروس، ننه مریم، بی‌بی نوروزک، تعدادی از این نام‌ها هستند که همه آن‌ها پیام‌آوران نوروز محسوب می‌شوند؛ اما باید توجه داشت نماد حاجی فیروز با تمام این شخصیت‌ها فرق دارد و هر یک فلسفه وجودی خاص خود را دارند.در این بین برخی حاجی فیروز را به‌دلیل چهره شبیه به برده‌ها و لباس‌های مضحک، نمادی نژاد پرستانه می‌دانند که از دوره‌های برده‌داری در ایران به جا مانده است. این در حالی است که مورخان، حاجی فیروز را نماد فردی آزاده می‌خوانند که خنده و شادی را روی لب‌ها می‌آورد.

چرا حاجی فیروز سیاه است؟
چهره سیاه حاجی فیروز به معنی تمام شدن ناپاکی و سیاهی است و مقایسه آن با سفیدی چهره بابانوئل اشتباه استیکی از ایراد‌هایی که  به حاجی فیروز می‌گیرند، آن است که چرا او برخلاف بابانوئل، چهره‌ای سیاه دارد. چهره سیاه حاجی فیروز به معنی تمام شدن نا‌پاکی‌، سیاهی و تاریکی در زندگی افراد و به‌نوعی مژده‌دهنده فصل بهار است. حاجی فیروز نماد بازگشت سیاوش به جهان مادی ما است و چهره سیاه او خبر از آمدن او از دنیای مرده‌ها می‌دهد.در فولکور هلند نیز شخصیتی به نام پیتر سیاه وجود دارد که به حاجی فیروز شباهت بسیار دارد. او به‌همراه نیکلاس قدیس است و در جشن‌های محلی مردم را شاد می‌کند.