اردبیل در مسیر اقلیم خشک

کارشناسان هشدار می دهند که در صورت نبود برنامه مناسب و تدابیر مناسب، استان اردبیل که تاکنون به مرز بحران آبی نرسیده، می تواند وارد این مرحله شود که اگر این اتفاق بیفتد محیط زیست و زندگی ساکنان آن با مخاطراتی مواجه شود.«علی دولتی ‌مهر» مدیرکل هواشناسی استان اردبیل در این زمینه گفت: اقلیم فصلی اردبیل که در سالیان گذشته مرطوب و نیمه مرطوب بود به سبب بارش کم از نیمه مرطوب به نیمه خشک تبدیل شده است.وی افزود: در پنج سال گذشته اقلیم استان به تدریج از حالت مرطوب به نیمه مرطوب تغییر پیدا کرده و ‌اکنون نیز در مرز نیمه خشک قرار دارد.دولتی مهر با بیان اینکه تغییر اقلیم هشداری جدی است، بیان کرد: تغییرات اقلیمی اثرهای خود را با افزایش دما و کاهش بارش نشان می‌دهد و با وجود کوهستانی بودن استان اردبیل روند افزایش دما و ظهور این قبیل تغییرات مشهود است.او بیان کرد: در استان اردبیل شیب تند افزایش دما تدوام دارد در حالی که در بسیاری از مناطق جهان این قبیل تغییرهای اقلیمی با شیب ملایم ‌تری صورت می گیرد.

مدیرکل هواشناسی استان اردبیل افزود: کمبود باران و برف مدت زمان خشکسالی در این استان را از چهار ماه به هشت ماه خشکی افزایش داده ضمن اینکه افزایش تبخیر و روند صعودی دما و افزایش وزش بادهای گرم جنوبی هم بیشتر شده است. این روند در کنار اثرهای منفی کاهش ذخایر زیرزمینی آب موجب شده که کشاورزان استان در سال های اخیر با مشکل خشکسالی مواجه و متحمل خسارت و زیان های قابل توجهی شوند. کارشناسان معتقدند که با وجود بروز خشکسالی های متوالی و کاهش سالانه بارش ها، هنوز عمق خطر کمبود آب برای بسیاری از شهروندان و مسوولان استان احساس نشده و ضروری است که در زمینه مصرف بهینه آب در بخش های مختلف آشامیدنی، کشاورزی و صنعت فرهنگ سازی شود.هرچند هنوز استان اردبیل چندان وارد مرحله بحران آب نشده، اما هشت شهر از 25 شهر استان اکنون با تنش آبی مواجه است؛ اردبیل، نمین، عنبران، مشگین شهر، لاهرود، گیوی، خلخال و فخرآباد شهرهای گرفتار تنش آبی هستند و برخی از آنها در تامین کافی آب آشامیدنی مشکلاتی دارند.

مصرف بی رویه آب از سوی شهروندان، هدر رفت آب در بخش کشاورزی، کمبود منابع آب های زیر زمینی ناشی از کمبود بارش و استفاده بی رویه کشاورزان، ساماندهی نشدن چاه های غیرمجاز و تحقق نیافتن برنامه تغییر الگوی کشت از جمله عواملی است که موجب بروز و تشدید تنش های آبی در استان اردبیل شده است. معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اردبیل در این باره گفت: منابع آبی این استان به سبب کمبود بارش و مصرف بی رویه آب به طور چشمگیری کاهش داشته و این در حالی است که مصرف آب همچنان در استان با شیب تند بالا می رود. «بهروز ندایی» افزود: بیشترین مصرف آب استان مربوط به بخش کشاورزی است و برای استفاده بهینه از آب در این حوزه باید اقدام های ضروری انجام شود.«اصغر سلیمان زاده» مدیرعامل آب منطقه ‌ای اردبیل هم گفت: 120 میلیون متر مکعب منابع آب این استان در سال های گذشته به سبب استفاده نادرست هدر رفته است.وی با بیان اینکه استان اردبیل با 100 میلیون متر مکعب کمبود آب مواجه است، اظهار داشت: روان آب ها در استان هم به میزان 43 درصد کاهش یافته است.

مدیرعامل آب منطقه ‌ای اردبیل اظهار داشت: روان آب ها در سد «یامچی» 25 درصد، در سد سبلان 59 درصد، در سد «قوری چای» 82 درصد و «سقزچی» 56 درصد در طول یک سال کاهش داشته است. سلیمان زاده با اشاره به کسری شدید منابع آب زیرزمینی در استان گفت: ذخایر آب پنج سال آینده دشت اردبیل مصرف شده و این رقم به این معنی است که اگر ‌اکنون به مدت پنج سال آب مصرف نکنیم، منابع آبی به وضعیت اولیه می‌رسد.او با بیان اینکه دشت اردبیل 632 میلیون متر مکعب کسری منابع زیرزمینی آب دارد، افزود: این وضعیت دشت اردبیل را در خطر فرونشست قرار داده و این دشت یکی از 355 دشت ممنوعه کشور است.سلیمان زاده گفت: عوامل متعددی سبب کمبود آب در دشت اردبیل شده که از آن جمله می توان به کاهش محسوس بارش ‌ها در سال‌ های گذشته، برداشت بی‌ رویه از آب ‌های زیرزمینی، حفر چاه‌ های غیرمجاز و برداشت‌ های اضافه از چاه ‌ها برای مصرف کشاورزی اشاره کرد.

«جواد زنجانی» فرماندار اردبیل هم در این باره گفت: برداشت بی رویه آب از سفره های زیر زمینی در دشت اردبیل نگران کننده بوده و ضروری است برای جلوگیری از آن اقدام های موثرتری انجام شود. وی اضافه کرد: نبود نظارت کافی در برداشت از سفره های آب زیر زمینی و نبود مدیریت مناسب در این زمینه باعث ایجاد وضعیت بحرانی کنونی شده است. فرماندار اردبیل اعمال مدیریت و برنامه ریزی برای حراست و احیای دشت اردبیل را بهترین راهکار موجود اعلام کرد و گفت: برنامه های محیط زیست و آب بدون تاثیرگذاری مسایل سیاسی باید به صورت منطقه ای و استانی اعمال شود و اگر در این زمینه درست سیاست گذاری شود، می توان بر مشکلات چیره شد. زنجانی با بیان اینکه 90 درصد آب در حوزه کشاورزی مصرف می شود، افزود: برای رفع بحران های موجود در بحث آب باید کار را از کشاورزی شروع کرد و در این راستا با اصلاح الگوی کشت و شیوه های آبیاری می توان مصرف آب را در این بخش به حداقل رساند.

** چه باید کرد
کارشناسان و متولیان با توجه به وضعیت نامطلوب آب در استان بر مقوله هایی چون نهادینه کردن مصرف بهینه آب در بین مردم، تغییر الگوی کشت، افزایش نظارت و اقدام های کنترلی در برداشت منابع آب تاکید و این عوامل را از جمله راهکارهای مقابله با خشکسالی و کاهش شدید منابع آبی استان اعلام می کنند.«اکبر بهنامجو» استاندار اردبیل تاکید کرد: برای رفع مشکل آب به لحاظ کمی و کیفی باید برنامه مدون تهیه شود و به نظر می رسد با برنامه ریزی می توان از آسیب های ناشی از خشکسالی جلوگیری کرد.وی اضافه کرد: انتقال آب از منابع جاری استان، تغییر الگوی کشت، جلوگیری از هدر رفت آب و ساماندهی چاه های غیرمجاز دشت اردبیل از جمله راهکارهای اساسی است که با اجرای آنها می توان جلوی بحران آب و خشکسالی در استان را گرفت.مدیر بلند پایه اردبیل با بیان اینکه رفع بحران آب استان نیازمند برنامه ریزی دقیق و علمی است، افزود: برخی از راهکارها کوتاه مدت و برخی دیگر نیز زمان بر است اما باید به جد پیگیری لازم در این زمینه انجام شود.

«رضا کریمی» نایب رییس کمیسیون کشاورزی مجلس و نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی گفت: مهم‌ترین موضوع آب در استان به بخش کشاورزی مربوط می‌شود و نیاز است در این زمینه با استفاده از روش ‌های جایگزین آبیاری نوین و شیوه های جدید، مشکلات موجود در این زمینه برطرف شود. وی افزود: تغییر الگوی کشت محصولات کشاورزی راهکاری اساسی برای مقابله با خشکسالی است. این نماینده مجلس اضافه کرد: مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی سبب افت آب‌ های زیرزمینی شده و به همین دلیل نیاز است تمام دستگاه‌ها و مسئولان اجرایی با هم افزایی و همکاری همه‌جانبه در راستای حل این مشکلات گام بردارند. کریمی بیان کرد: ارایه تسهیلات و حمایت ‌های لازم برای توسعه آبیاری نوین کشاورزی باید مورد توجه واقع شود، این موضوع برای ما حایز اهمیت بسیار بوده و تلاش بر این است که با الگوسازی و فرهنگ سازی مصرف آب در راستای برطرف کردن مشکلات موجود گام برداریم. او برگزاری نشست های تخصصی آب، فرهنگ سازی مصرف بهنیه آب و تغییر الگوی کشت را در بهینه سازی مصرف آب موثر دانست و افزود: دستگاه های اجرایی می توانند با مشارکت هم به بهینه سازی مصرف آب کمک کنند.

مدیرعامل آب منطقه ای اردبیل نیز گفت که برای حفظ و افزایش ذخیره آب در پشت سدها و نیز منابع زیرزمینی، تغییر الگوی کشت، تغییر روش آبیاری، استفاده از گونه های کشاورزی کم مصرف آب، آبیاری قطره ای و تحت فشار برای افزایش راندمان آبیاری اقدامی ضروری است. سلیمان زاده یکپارچه سازی زمین های کشاورزی، کشت گلخانه ای و توسعه گلخانه های صنعتی و کشاورزی را در کاهش سهم آب کشاورزی موثر دانست و بیان کرد: در صورت اعمال این کارها می توان سهم آب کشاورزی را کاهش و سهم آب صنعتی را افزایش داد. این مسوول، اصلاح مدیریت مصرف آب را ضروری خواند و گفت: با فرهنگ سازی توسط رسانه ها و نهادهای متولی می توان مصرف آب را مدیریت کرد.او با بیان اینکه جبران کسری سدها در کوتاه مدت امکان پذیر نیست، افزود: دلیل اصلی کسری مخازن سدها برداشت بیش از حد و در برخی مواقع 80 درصد بیشتر از ظرفیت برداشت با هدف تامین مصارف آب آشامیدنی است. 

سلیمان زاده افزود: باید 20 درصد از منابع موجود آب هر منطقه مصرف و بقیه برای استفاده نسل های آینده و حفاظت محیط زیست نگهداری شود.معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اردبیل نیز گفت: در استان هماهنگی های لازم بین دستگاه های اجرایی برای بهینه سازی مصرف آب صورت گرفته طوری که جهاد کشاورزی آبیاری مکانیزه پنج هزار هکتار اراضی، شرکت آب منطقه ای طرح شناسایی منابع آبی و اداره کل منابع طبیعی نیز نسبت به کاشت جنگل های حاشیه ای اقدام کرده است. ندایی تغییر الگوی کشت، کشت گیاهان دارویی، کشت گلخانه، تغییر الگوی فضای سبز، بازنگری در طرح های نیمه تمام بخش کشاورزی، کاهش مصرف آب کشاورزی و کاهش مصرف آب در فضای سبز به میزان 30 درصد را از جمله راهکارهای لازم برای بهینه سازی مصرف و حفظ ذخیره آب ذکر کرد.