خودروسازی ايران در سراشیبی رونق!

بیش از نیم قرن است که ایران تولید خودرو را آغاز کرده است و رشد سریع این صنعت در دهه گذشته ایران را به جایگاه نخست خاورمیانه رساند، اما کاهش تولید دو سال گذشته باعث نگرانی در مورد سرنوشت این صنعت شده است. روزهای ناخوشایند خودروسازان ایرانی نظر کارشناسان غربی را نیز به خود جلب کرده است تا جایی که تحلیل گر «واشنگتن پست» در مطلبی به وضعیت این بخش در ایران بپردازد. وی می نویسد:

بیش از نیم قرن است که ایران تولید خودرو را آغاز کرده است و به بزرگترین تولید کننده در خاورمیانه تبدیل شده است. «پیکان» معروف که نخستین بار در 1967 (1346 شمسی) ساخته شد به عنوان یک منبع با دوام غرور ملی باقی ماند. همین دو سال پیش، ایران سالانه 1 میلیون 650 هزار دستگاه خودرو تولید می کرد که به سوریه، عراق و ونزوئلا نیز صادر می شدند. حتی آهنگ «تولدت مبارک» نیز برای نخستین بار از طرف تولیدکنندگان پیکان برای جشن سالروز تولید آن سفارش داده است.اما رشد خیره کننده صنعت خودرو با تصادف روبه رو شد. تنها در سال جاری، تولید خودرو 40 درصد کاهش یافت و ایران از جایگاه سیزدهم دو سال پیش، به رتبه 21 سقوط کرد و در نیمه نخست سال 2013 نیز تنها 1456 دستگاه خودرو به خارج از کشور صادر شد.

این نزول نشان دهنده فرو ریختن یک صنعت کلیدی دولتی در ایران است که برنامه ریزان امیدوار بودند روزی به تنوع اقتصادی ایران که به شدت به منابع انرژی وابسته است، کمک کند. کارگران خودروسازی به عنوان استخدام شدگان دولتی از حمایت شغلی برخوردارند اما کارخانه هایشان اکنون به طور فزاینده ای به سمت بیکاری می رود و همان طور که احمد نعمت بخش، دبیر انجمن خودروسازان ایران می گوید «می بینیم که بسیاری از کارگران در کارخانه ها فقط دور هم نشسته اند و شطرنج بازی می کنند».تحریم های اعمال شده در ماه جولای (تیر ماه) که به ویژه خودروسازی ایران را هدف گرفته بود، عاملی کلیدی برای این کاهش است. این تحریم ها مانع واردات قطعاتی همچون پیستون و سرسیلندر است که تولید خودروهای داخلی همچنان به آن وابسته است.

در نهایت، آن گونه که داریوش بزرگمهری، جامعه شناس دانشگاه کالیفرنیا، که برای پژوهش در صنعت خودرو به ایران سفر کرده بود می گوید، تا زمان برداشته شدن تحریم ها چشم انداز بازیابی این صنعت، شانسی ندارد.مدیران ایران خودرو و دیگر خودروسازی ها درخواست گفتگو برای این مقاله را رد کردند، اما گفتند که تحریم ها علیه خودروسازی تنها باعث ضربه دیدن زندگی 700 هزار نفری که در این صنعت کار می کنند خواهد شد.در سال های اخیر، با وارد شدن رقیبان در این حوزه، شرکت های ایرانی سرمایه گذاری مشترک با خودروسازی های خارجی، همچون رنو و پژوی فرانسه و کیا کره جنوبی، را آغاز کردند تا رشد نمایی و امید برای تبدیل شدن به یک صادرکننده عمده به این صنعت بازگردد.

امروزه، خیابان ها و بزرگراه های تهران که با خودروهای داخلی متراکم شده اند و ترافیک بدنام پایتخت را شکل داده اند، اشاره ای اجمالی دارد به گسترش قدرت خرید بسیاری از ایرانی ها که حاصل رونق نفتی دهه گذشته است.ایران به عنوان یک جامعه همواره هزینه ای را برای دانش فنی کنار گذاشته است و صنعت خودرو نیز به ایجاد زمینه ای برای پروژه های بلندپراوازانه تر، مانند برنامه فضایی یا برنامه هسته ای مورد مناقشه اش، کمک کرده است.افزایش تقاضای داخلی و رشد صادرات باعث افزایش چشمگیر تولید خودرو در ابتدای قرن بیست و یکم شد تا جایی که یک دهه بعد از آن تولید خودرو شش برابر شد. اما سقوط دو سال گذشته به این معنا است که اکنون ایران پشت سر ترکیه و به عنوان دومین تولید کننده خودرو در منطقه قرار گرفته است، هرچند هنوز جایگاه خود را به عنوان سازنده شماره یک خودروهای سواری حفظ کرده است.

اما ضربه گیج کننده ویژه از سمت صادرات وارد شد، جایی که بین سال های 2011 و 2012 دوبرابر شد و به رقم 50 هزار دستگاه رسید. حال ایران خودرو از برنامه شروع فروش خودرو در روسیه به میزان 10 هزار دستگاه در سال خبر می دهد. علی رغم این که جزئیات این برنامه و زمان شروع آن مشخص نیست، این نخستین خبر خوب برای صادرات خودرو در سالی نه چندان خوب است.خودروسازان که امیدوار بودند در پایان این دهه بتوانند فرش ایرانی و پسته را پشت سر بگذارند و به عنوان صادرات نخست غیرنفتی کشور مطرح شوند، اکنون این امید را از دست رفته می بینند. در حال حاضر و علی رغم تحریم های اعمال شده، همچنان نفت 80 درصد و گاز 4 درصد درآمدهای صادراتی ایران را تامین می کنند.

اکنون در حالی که کارگران خودروسازی اخراج نشده اند، کارشناسان می گویند که ضرورت ادامه پرداخت دستمزد و مزایای آنها به باری بزرگ بر دوش اقتصاد ضعیف ایران تبدیل شده است.رئیس جمهور جدید ایران نیز که به علت نگرانی عمومی نسبت به وضعیت اقتصادی بر سر کار آمد قول داده بود که تولید داخلی کالاهای غیر نفتی مانند خودرو را افزایش دهد، اما کارشناسان معتقدند مشکلات ایران به سال ها انزوای دیپلماتیک و اقتصادی گره خورده است.سعید لیلاز، اقتصاددان ایرانی معتقد است تنها چالش این صنعت سیاسی است و چنانچه خودرسازها بتوانند در بازارهای جهانی حضور پیدا کنند دیگر مشکلی وجود نخواهد داشت، چرا که آنها منابع و فناوری مورد نیاز را در اختیار دارند.