چرا باید زعفران در بورس کالا معامله شود؟

حسین عبدی، تحلیلگر بازار سرمایه در مقاله ای که نوشت است: با استدلال به چرایی پیشنهاد عرضه این محصول در بورس کالا پرداخته و خطراتی که آن را تهدید می کند را بیان کرده است که در ذیل می آید:
پرده اول؛ گفته می شود زعفران ایران با سطح زیرکشت بیش از 78 هزار هکتار و تولید 261 تن، بیش از 92 درصد تولید و جایگاه نخست تولید زعفران دنیا را در اختیار دارد. این محصول در سال 91 با صادرات بیش از 139 تن، معادل 419 میلیون دلار ارزآوری برای کشور داشته است.

پرده دوم؛ انستیتوی بین المللی آزمایش ذایقه و کیفیت، جایزه ۲۰۱۳ بهترین زعفران جهان را برای اولین بار به شرکت افغان زعفران داد. اسپانیا نیز با تولید کمتر از یک تن زعفران، 50 تن از این محصول را به صورت بسته بندی شده به کشورهای آمریکایی و اروپایی صادر می کند؛ لازم به ذکر است، بخش اعظم صادرات ایران به اسپانیا است. سوالی اساسی : چگونه با این حجم تولید و مشهور بودن زعفران ایران به یکباره زعفران افغانستان بهترین زعفران جهان می شود ؟ و چطور اسپانیا با تولید کمتر از یک تن زعفران، برند جهانی می شود؟

مشکلاتی که هم اکنون بخش کشاورزی ایران در سطح ملی و بین المللی با آنها دست و پنجه نرم می کند، فقط منحصر به زعفران نیست و مشمول بسیاری از محصولات کشاورزی می شود. شاید بتوان شرایط خیلی از محصولات کشاورزی را به اشکال مختلف توجیه کرد، اما بدون شک هر بهانه ای برای فاجعه ای که زعفران با آن مواجه است، فقط نمایانگر ضعف مدیریت اقتصادی کشور در حوزه کشاورزی است.

هم اکنون بازار محصولی که در آن مزیت رقابتی داریم و بیش از 90 درصد تولید آن را دارا هستیم، در دست کشورهایی چون افغانستان، اسپانیا، ، یونان، مراکش، ترکیه، هند، امارات و چین است و با تولیدی کمتر از 10 درصد در این حوزه برندسازی کرده اند و به میل خود قیمت ها را بالا و پایین می کنند؛ یعنی تجارت یک محصول ایرانی در دست غیرایرانی ها. ما نه تنها در حوزه تجارت این محصول نتوانسته ایم موفق باشیم، بلکه هم اکنون با خطر تولید روز افزون کشورهای دیگر مواجه ایم. به طور قطع هم معضلات گفته شده و هم برای برون رفت از این شرایط، « بیشمار راه حل عملی نشده» ارائه شده است.

تهدیدات جدی ای که برای بخش زعفران کشور ارائه شده، شامل : تولید زعفران غیربهداشتی و غیر ارگانیک، افزایش هزینه های تولید، عدم ثبت ژنتیکی زعفران، ظهور رقبای بازرگانی جدید خارجی، عدم ثبات قیمت زعفران و نوسانات شدید قیمتی، وجود محصولات مشابه با نام زعفران ایرانی، رقابت ناسالم تجار و برخی صادرکنندگان و ظهور رقبای تولید خارجی است.

راهکارهای ارائه شده نیز شامل موارد زیر بوده است : ایجاد سازمانی مستقل برای زعفران، عرضه در بورس کالای ایران، اجرایی شدن بیمه درآمد برای مولدان زعفران، کاهش هزینه های تولید، اختصاص و سمت و سو یافتن اعتبارهای به مسائل زراعی و افزایش ماده آلی خاک، تبلیغات موثر برای افزایش مصرف داخلی، حمایت جدی از صنایع دارویی زعفران، ایجاد مدیریت اجباری و استقرار HACCP و خرید توافقی زعفران با سازوکارهای اجرایی دقیق. همانطور که از مشکلات و راهکارها استنباط می شود، اضلاع مثلت پایداری محصولات کشاورزی شامل تولید، فرآوری و تجارت است و این سه در صورتی که بتوانند به موازات همدیگر عمل کنند می تواند موثر واقع شود.

افغانستان توانسته به روش های مختلف پا در تحقق این مثلث پایداری بگذارد. این کشور با اتکا به ایجاد و راه اندازی پروژه رالف ( توسعه کشت زعفران در افغانستان) که توسط یک شرکت آمریکایی راه اندازی شده، در جهت تحقق این امر برآمده است. این پروژه دو هدف را دنبال می کند : اول، جایگزین کردن برند افغان زعفران در دنیا و دوم، حضور با قدرت و ارتباط مستقیم تجار این کشور در آمریکا و اروپا. به گفته «عبدالعلی غوریایی»، مدیر ترویج وزارت زراعت و آبیاری افغانستان که خود یکی از تولیدکنندگان زعفران است، پیاز زعفران ایران به طور قاچاق وارد این کشور شده است؛ این موضوع از این رو اهمیت دارد که می توان کیفیت را برای آنها تضمین کند.

از سوی دیگر، به کمک دولت افغانستان 35 درصد از مزارع خشخاش توسط کشاورزان به منظور کشت زعفران از بین رفته است. شرکت های آمریکایی و اماراتی نیز به شدت در حال سرمایه گذاری در این حوزه کشاورزی هستند و مقرر شده در 25 ولایت افغانستان زعفران تولید شود. این فقط یک مورد از فعالیت های رقبای ما در تولید، فرآوردی و تجارت زعفران است؛ تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل.

چه باید کرد؟
متولیان بخش زعفران کشور تاکنون توانسته است به طور نسبی در حوزه تولید عملکرد خوبی را نشان دهد، اما متاسفانه در حوزه تجارت و بازرگانی کارنامه خوبی دیده نمی شود؛ تجارتی که باید مبتنی بر عرضه و تقاضا و کشف قیمت شفاف، منطقی و عادلانه در جهت برندسازی، استانداردسازی و تضمین کیفیت باشد. این مهم در جهان از طریق بورس های کالایی امکان پذیر بوده است. براساس قوانین سازمان تجارت جهانی هر کشوری که 58 درصد از یک محصول خاص صنعتی یا تجاری را تولید و به بازارهای جهانی عرضه کند می تواند از حق بورس بین المللی برخوردار باشد و حق سیاست گذاری تولید، کارشناسی قیمت، سیستم بازاریابی و نظارت بر فناوری آن محصول در سطح جهان را دارد.

کانادا با تولید 79 میلیون تن گندم به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گندم جهان، بورس بین المللی گندم را به منظور کنترل قیمت این محصول استراتژیک احداث کرده است. این کشور از این بورس به عنوان ابزار سیاستی نیز استفاده و در تحولات سیاسی برخی کشورها تاثیر گذار بوده است. قزاقستان با تولید 34 میلیون تن جو، به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکننده جو در جهان شناخته می شود. این کشور از بورس بین المللی جو برخوردار بوده و در پوشش سیاست گذاری برای تولید جو در بسیاری دیگر از عرصه های تولید زراعی نظیر علوفه وارد شده و خریداران را به طور مستقیم وادار به خرید محصول دوم به همراه جو کرده است. اندونزی نیز در حوزه روغن پالم، چین در حوزه بورس گیاهان دارویی، آمریکا در حوزه ذرت دانه ای و علوفه، و برزیل در حوزه گوشت همین سیاست ها را از طریق بورس های کالایی اعمال کرده اند.

از این رو، باتوجه به منحصر به فرد بودن ایران در زمینه تولید و عرضه زعفران و ضعف در بخش بازرگانی، لازم است این محصول از طریق بورس کالای ایران عرضه شود. بدون شک این مهم به دلیل سنتی بودن کشاورزی و حتی تجارت کشورمان در ابتدا دشوار می نماید، اما اگر می خواهیم که منافع این محصول انحصاری در جیب کشاورزان ایرانی برود و آینده تمام و کمال این محصول در دست کشورهایی چون افغانستان، اسپانیا، ، یونان، مراکش، ترکیه، هند، امارات و چین نباشد باید پا در این میدان گذاشت.

« استاندارد نمودن زعفران تولیدی»، «شفافیت قیمت»، «کاهش تعداد واسطه ها و برخی دلالان در عرصه بازار»، « جلوگیری از تقلب در تجارت زعفران»، «برندسازی زعفران ایران»، «محوریت تجاری در عرصه جهانی»، «توسعه سرمایه گذاری و توسعه بازار مالی و گردش منطقی پول در این چرخه» و «تقویت و بهبود کارایی شبکه توزیع محصول» بخشی از مزایایی است که بازار زعفران می تواند از مجرای بورس کالای ایران نصیب خود کند؛ مزایایی که می تواند مشکلات اساسی بازار زعفران ایران را حل کند.