بازخوانی یک دیدار با مشفق: شاعر باید فرزند زمان خود باشد

«مشفق کاشانی» شاعر پیشکسوت که به تازگی از دنیا رفته است در دیداری که بخش ادبیات خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با او داشت، با اشاره به شعر حافظ «کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد ...»، نگران آسایش هنرمندان و شاعران بود و از توجه نشدن به این قشر گله‌مند. او با بیان این‌که هنرمندان در طول تاریخ همیشه از زندگی نالیده‌اند، می‌گفت: مثل این‌که هنرمند همیشه باید غریب باشد. مشفق دم زدن شاعران از یأس و نومیدی را به‌خاطر در زحمت بودن آنان از نظر مادی می‌دانست و گاه حتی نداشتن اتاقی برای زندگی؛ درحالی‌که تاکید داشت در کشور همجوار ما تاجیکستان، دولت توجه ویژه‌ای به شاعران و هنرمندان دارد.

مشفق کاشانی هرچند دل در گرو ادبیات کهن ایران داشت، اما بر این نکته نیز پای می‌فشرد که شاعر باید فرزند زمان خود باشد. او معتقد بود: اصل، قالب نیست، بلکه معنا و مفهومی است که شاعر به آن می‌پردازد. این شاعر رهی معیری و شهریار را به دلیل نوآوری‌شان در غزل مطرح می‌دانست و به رندی حافظ، از این جهت که از سعدی تقلید نکرده است، اشاره داشت. به اعتقاد مشفق، شاعر باید خلاقیت داشته باشد. هنر اخوان ثالث را این می‌دانست که بین سبک خراسانی و شعر نیمایی پلی زد و سبک خاص خود را پدید آورد که کسی نتوانسته است تقلیدش کند.

او همچنین از ستون ادبی جراید و شعرهایی که بی‌ هیچ پشتوانه‌ ادبی چاپ می‌شود، گله‌مند بود؛ شعر شاعرانی که ردیف و قافیه و صناعت‌های شعری را نمی‌شناسند و حتی نمی‌دانند نیما چه گفته است. مشفق می‌گفت: شاعر باید این‌ها را بداند تا بتواند خلاقیت داشته باشد. دوران نیمایی‌سرایی را هم جدا از شعر گذشته نمی‌دانست و می‌گفت شاعرانی چون مهدی اخوان ثالث، منوچهر آتشی و احمد شاملو توانستند حرف او را درک کنند و شعرهای خوبی پدید آورند.

روزی با اخوان ثالث به استودیو فیلم‌سازی ابراهیم گلستان می‌روند برای تماشای فیلم مستند «جواهرات سلطنتی»، از آن‌جا راهی منزل فروغ فرخزاد می‌شوند، «مثنوی» مولانا روی میز فروغ بوده و او متأسف از این‌که چرا زودتر به مطالعه این کتاب نپرداخته است. مشفق کاشانی بر بی‌توجهی بسیاری به مولانا، نظامی و حافظ و ... اشاره داشت و معتقد بود: آن غنایی که مطالعه شعر گذشته به شاعر می‌دهد، اخوان را اخوان می‌کند.

شعر البته در جامعه‌ ما با مسائل دیگری نیز روبه‌رو بوده است؛ مشفق کاشانی که خود دوستی نزدیکی با اخوان ثالث داشته و رنگ عوض نکردن او را برخلاف خیلی‌ها، از خصایلش می‌دانست، با مشکلات زیادی توانسته بود شعر او را در ابتدای مجموعه‌ شعر جنگ خود در مهرماه 1362 بیاورد، هرچند به این نکته اذعان داشت که دیگر مشکلی نیست: شعر «زمستان» اخوان بارها و بارها اجرا شده، اولین‌بار توسط امین‌الله رشیدی و بعد از انقلاب توسط محمدرضا شجریان و شهرام ناظری و حالا هم هنوز این شعر را برای آهنگ‌گذاری می‌آورند، ما هم در شورای شعر، تأیید می‌کنیم.

مشفق کاشانی هرچند به تفاوت افق دید شاعران پیش از انقلاب با شاعران پس از انقلاب معتقد بود، اما تاکید داشت: اگر زودتر به شاعران پیش از انقلاب بها داده می‌شد، بهتر بود؛ در این صورت، افرادی مثل مهدی اخوان و سیاوش کسرایی هم جذب می‌شدند. او به تنگ‌نظری‌های موجود در این زمینه نیز اشاره داشت. هوشنگ ابتهاج (ه. ا. سایه) غزلی را که برای شهید بهشتی سروده بود، می‌فرستد برای انتشار که بایگانی می‌شود و سال‌ها بعد مشفق کاشانی همان شعر را چاپ می‌کند. او با تأکید بر صداقت ابتهاج در سرودن این شعر می‌گفت: باید همان زمان این حرکت‌ها را ارج می‌گذاشتیم.

مشفق کاشانی که خود از شاعران پیش از انقلاب بود و همراه با انقلاب، با اعتقاد به این‌که نقد ما یا تعریف است یا بدوبی‌راه گفتن، می‌گفت: من همیشه به هنر هنرمند کار داشته‌ام، نه این‌که فرضا او لاییک است؛ یا چه اعتقادات و مسائلی دارد. مشفق کاشانی یاد می‌کرد از روزگاری که ویراستارانی چون سعید نفیسی و انجوی شیرازی در رادیو فعالیت می‌کردند و هنرمندی چون تاج اصفهانی که در هر مجلسی و به هر مناسبتی می‌توانست بخواند، و حالا که خواننده‌ای شعر حافظ را با اشتباه می‌خواند و گویندگانی که اکثرا کم‌سوادند.

***
عباس کی‌منش معروف به مشفق کاشانی که شامگاه 28 دی‌ماه در سن 89 سالگی از دنیا رفت متولد سال 1304 شمسی در شهر کاشان بود. او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در کاشان و تحصیلات عالی را تا درجه فوق لیسانس در تهران به پایان برد و سال‌ها در آموزش و پرورش به‌کار مشغول بود.

برخی آثار به‌جامانده از مشفق کاشانی این عنوان‌ها هستند: «صلای غم» تضمین ۱۲ بند محتشم کاشانی، «خاطرات» (سال ۱۳۲۴)، «سرود زندگی» (سال ۱۳۴۲)، «شراب آفتاب» (سال ۱۳۴۲)، «آذرخش» (گزینه اشعار)، «آینه خیال» (سال ۱۳۷۲)، «بهار سرخ سرود» (سال ۱۳۷۳)، «هفت بند التهاب» (سال ۱۳۷۵)، «نقشبندان غزل» (سال ۱۳۶۵)، «انوار ۱۵خرداد» (سال ۱۳۶۵)، «خلوت انس» (سال ۱۳۶۸)، تصحیح «دیوان حاج سلیمان صباحی بیدگلی» با همکاری پرتو بیضایی (سال ۱۳۴۰)، «مجموعه شعر جنگ»، «تذکره شاعران معاصر» و «راز مستان». ریاست شورای شعر و ترانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ریاست هیأت مدیره انجمن شاعران ایران نیز از جمله فعالیت‌های مشفق کاشانی در دوران زندگی‌اش بود.