رشد مداوم نابرابری درآمدی در ایران

گروه اقتصادی: مروری بر آمارها نشان می دهد ضریب جینی که شاخصی برای نشان دادن نابرابری درآمدی است در سالهای دهه 1390 افزایش یافته که حاصل آن رشد شکاف طبقاتی و نابرابری در جامعه بوده است. شواهد حکایت از آن دارد که رشد ضریب جینی در سال جاری هم ادامه داشته و احتمالا عددی بالاتر از 40 در سال جاری برای ضریب جینی ثبت می شود.هرچند آمارهای بین المللی عدد ضریب جینی در ایران را 42 اعلام کرده است.

 دو دهک پایین جامعه 5 تا 6 درصد جامعه را تشکیل داده اند که این نسبت در سالهای اخیر رو به افزایش است. در اوایل دهه 90 خورشیدی، شاهد بهبود نسبتهای اقتصادی دهکها بوده ایم ولی افزایش تورم و نابرابری های ایجاد شده در سالهای اخیر بویژه پس از خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریمها، وضعیت اقتصادی را دچار تنزل کرد و فاصله طبقاتی را افزایش داد. در واقع سهم دهک دهم از سال 1390 تاکنون مدام رشد کرده است و فاجعه اینجاست که نزدیک به نیمی از افراد جامعه، در دهک دهم و نهم درآمدی قرار دارند.  

بر اساس داده های مرکز آمار ایران فاصله درآمدی دهک اول و دهم درآمدی در سال 98 معادل 106 میلیون تومان در سال بود. یعنی درآمد 10 درصد از خانوارهایی که بیشترین درآمد را در اختیار دارند، به طور متوسط سالی 106 میلیون تومان بیشتر از خانوارهایی که کمترین درآمد را کسب می کنند. این عدد برای بازه ماهانه در حدود 8 میلیون و 800 هزار تومان است. طبعا چنین اختلاف درآمدی، می تواند بسیاری از نابرابری ها را توضیح دهد. خانواری که نزدیک به 9 میلیون تومان در ماه درآمد بیشتری از خانوار دیگر دارد، سطح رفاه و مخارجش هم متفاوت است. طبیعتا این اعداد و همچنین شکاف بین این نسبتها در سال گذشته و سال جاری بیشتر شده است.

نکته جالب اینجاست که در دهک های بالاتر درآمدی، درصد حقوق بگیری نیز بیشتر است. مثلا در دهک اول، تقریبا 25 درصد از درآمد خانوار از راه حقوق بگیری بدست می آید. در حالیکه این عدد برای دهک هشتم، 34.5 درصد است. در دهک دهم نیز بیش از 32 درصد درآمد از راه حقوق بگیری وارد خانوارها شده است. این نکته نیز حائز اهمیت است که درآمد حقوق بگیری در دهک اول معادل 403 هزار تومان در ماه است و در دهک دهم، 3 میلیون و 335 هزار تومان؛ یعنی 8 برابر دهک اول.

در مورد ضریب جینی هم شاهد افزایش این عددهستیم که نشانه افزایش نابرابری است. ضریب جینی عددی است بین صفر و یک که برای سنجش نابرابری درامدی و مطلوبیت توزیع درآمد از آن استفاده می شود. این ضریب هر چه به صفر نزدیکتر باشد نشاندهنده این است که نابرابری درآمدی کمتر است و هر چه به عدد یک نزدیکتر باشد نشان می دهد وضعیت توزیع درآمد در جامعه مطلوبتر است. این شاخص در سال 1391 به 36 رسید اما دوباره رشد کرد و اکنون بالای 40 است؛ هرچند هنوز عدد ضریب جینی برای سال جاری مشخص نشده است.

اما روند افزایش ضریب جینی نشان می دهد که امشال نیز شاهد تداوم آن بوده ایم. این ضریب برای کل کشور در سال 1399 با افزایش نسبت به سال 1398 به رقم 40.06 رسیده بود. این در حالی است که در سال پیش از آن ضریب جینی مناطق شهری کشورمان به رقم 38.35 و مناطق روستایی نیز به رقم 35.90 افزایش یافته بود؛ بنابراین از سال 98 تا 99، شکاف طبقاتی بیشتر شده است. ضریب جینی ایران در بین کشورهای منطقه، برابر با ترکیه اما بیشتر از کشورهایی همچون عراق، ارمنستان و گرجستان است.

یکی از شاخص ها برای سنجش وضعیت توزیع درآمد در جامعه، نسبت درآمد 10 درصد ثروتمندترین (دهک دهم) به درآمد 10 درصد کم درآمدترین(دهک اول) است. این شاخص در سال 99 حدود 13.96 برآورد شده است، به بیان ساده تر در سال 99 درآمدی که ده درصد ثروتمند جامعه کسب کرده اند، نزدیک به 14 برابر درآمدی بوده است که ده درصد فقیر جامعه به دست آورده است. به مانند ضریب جینی در این شاخص نیز شاهد افزایش نابرابری درآمدی در سال 99 نسبت به سال 98 بوده ایم. بالاترین عدد به ثبت رسیده در این شاخص نیز در سال 97 با 14.4 رخ داده است. بررسی ها نشان می دهد سهم ده درصد پر درآمد ترین به ده درصد کم درآمد ترین از درآمد کل همواره در دهه 90 صعودی بوده و وضعیت توزیع درآمد نابرابر تر شده است.