دانشگاههای ایران؛ نخبه‌کشی یا نخبه‌پروری؟

پدیده خودکشی در میان جوانان ایران کم کم تبدیل به یک پدیده بحرانی شده؛ چرا که به گفته کارشناسان خودکشی در سال های اخیر در میان جوانان شابع تر شده است. براساس آمارها الگوی سنی در میان کسانی که اقدام به خودکشی می کنند در اکثر نقاط جهان بالای 70 سال است، در حالی که در ایران الگوی سنی خودکشی شایع در سن 15 تا 30 سال عنوان شده است.

اما خبر مرگ یک دانشجوی دکتری آن هم در بهترین دانشگاه های کشور شاید یکی از شوک هایی باشد که در طی هفته اخیر جامعه دانشگاهی کشور را با آن مواجه کرده است. خبری که شاید بسیاری انتظار شنیدنش را در رابطه با یک دانشجویی دکتری نداشته اند.اما متاسفانه این اولین باری نیست که شایعه خودکشی در دانشگاه تهران پخش می شود. سال ٨٦ هم در اتفاقی مشابه یکی از دانشجویان مقطع دکترای شیمی دانشگاه شهید بهشتی بعد از جروبحث با یکی از استادان دانشگاه با خوردن سیانور به زندگی‌اش پایان داد.

ماجرا از چه قرار است؟
ساعت ٢ظهر روز دوشنبه، حسین خجسته‌نیا برای صحبت با رئیس دانشگاه تهران به سمت اتاق او رفت. چند دقیقه بعد در کمال ناباوری شاهدان او روی زمین افتاد. بدنش می‌لرزید و تنش یخ زده بود. کمی بعد نیروی های اورژانس بالای سر او حاضر شدند اما قبل از رسیدن به بیمارستان حسین جان سپرد بود.

وزیر علوم: دانشجوی دانشگاه تهران سکته کرده است
بعد از انتشار خبر فوت دانشجویی روابط بین المللی دانشگاه تهران در رسانه ها، موج نظرات و شایعات مختلف به خصوص در بین دانشجویان دانشگاه تهران شنیده شد و به شایعه خودکشی حسین خجسته نیا بیش از پیش دامن زد. گرچه دکتر فرهادی وزیر علوم، تحقیقات و فناوری خبر خودکشی این دانشجوی دانشگاه را تکذیب کرده است و علت مرگ را سکته قلبی عنوان کرده است اما با گذشت 5 روز از زمان مرگ او پزشکی قانونی همچنان اطلاعات دقیق از علت مرگ او نمی دهد.

پزشکی قانونی: هنوز علت مرگ مشخص نیست
تماس با روابط عمومی اداره کل سازمان پزشکی قانونی استان تهران هم با در بسته مواجه شد. روابط عمومی پزشکی قانونی تهران با اشاره به این که آزمایشات و بررسی های نهایی برای علت مرگ مرحوم خجسته نیا به اتمام نرسیده است بیان کرد: نتیجه نهایی تا چند روز دیگر به مراجع قانونی تحویل داده می شود و ما اجازه ارائه نتایج را به خبرنگاران نداریم. هم خوابگاهی مرحوم خجسته نیا می گوید: پزشکی قانونی پس از 24 ساعت از مرگ می تواند علت مرگ را شناسایی و اعلام کند و همین تأخیر در انتشار اطلاعات از مرگ مرحوم خجسته نیا شایعات را نسبت به خودکشی او تشدید می کند.

اما از سوی دیگر برادر مرحوم خجسته نیا در گفت و گو با خبرگزاری مهر اعلام کرده است که برادرش از رتبه های برتر کنکور سراسری و دانشجوی ممتاز مقطع دکتری روابط بین الملل دانشگاه تهران با گرایش حقوق و سازمانهای بین المللی و اقتصاد سیاسی بین الملل بوده که خود را برای دفاع از پایان نامه اش آماده می کرده است و دلیلی برای بروز یک مرگ عمدی اصلا وجود نداشته است. پیش از اعلام رسمی علت مرگ مرحوم خجسته نیا از زبان وزیر علوم نیز دکتر سید احمد رضا خضری مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران از مشخص نبودن علت این دانشجو خبر داده و اعلام کرده است که منتظر نتیجه و گزارش پزشکی قانونی است. ر همین رابطه نیز سید فضل الله موسوی رئیس دانشگده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران علت مرگ مرحوم خجسته نیا را براثر خودکشی تکذیب کرده است.

شخصیتی فعال یا افسرده؟
یکی از همکلاسی های مرحوم خجسته نیا که از انتشار مشخصات و اسم خود امتناع کرده است شخصیت مرحوم خجسته نیا را شخصیتی فعال و برون گرا عنوان می کند و می گوید: مرگ خجسنه نیا غیر باور است. او دانشجویی با نشاط و برون گرا بود. روزی نبود که او را در حال سخنرانی علمی در همایش ها و جلسات نبینیم. مدیرکل روابط عمومی دانشگاه تهران گفته است: او از دانشجویان کوشا و ساعی دانشگاه بوده و تاکنون پرونده ای در دفتر مشاوره دانشگاه نیز نداشته و اساتید از وی رضایت داشتند حتی وی خود را آماده می کرد تا از رساله خود دفاع کند.

هم خوابگاهی او نیز شخصیت مرحوم خجسته نیا را اینگونه توصیف می کند: حسین زبان زد دانشگاه بود. روحیه بالایی داشت. همیشه پیگیر کارهای تحقیقاتی و پژوهشی بود. اما در این بین عبدالله یکی از دانشجويان حقوق و يكي از هم اتاقي هاي مرحوم خجسته نيا در دانشگاه بهشتي و در دوران كارشناسي ارشد به خبرگزاری ایسکانیوز جملاتی خلاف سایرین می گوید و او را فردی افسرده به دلیل مشکلات خانوادگی خوانده است.

مشکلات آموزشی و اقتصادی در مقطع دکتری بیداد می‌کند
هر چند اکثر دانشجویان دانشگاه تهران و همدوران مرحوم خجسته نیا علت مرگ او را ناشی از مشکلات بی شماری می دانند که دانشگاه بر سر راه دانشجویان قرار می دهد اما برادر مرحوم خجسته نیا در این رابطه به خبرگزاری مهر گفته است: بر اساس گفته های پیش از این خود آن مرحوم، برخورد مدیریت دانشگاه با وی با احترام و اخلاق بوده و خانواده مرحوم شکایتی از دانشگاه و دانشکده ندارند و امیدواریم تا با خاتمه شایعه پراکنی ها، زمینه بروز سوء استفاده فراهم نشده و محیط علم و دانشگاه از حاشیه غیر ضرور خارج شود.

با وجود این سخنان اما هم اتاقی مرحوم خجسته نیا می گوید: اگر دلیل مرگ مرحوم خجسته نیا خودکشی اعلام شود همین که او دفتر ریاست دانشکده را برای چنین کاری انتخاب کرده است خود جای پیگیری دارد و حتی اگر مرگ او براثر سکته قلبی بوده باشد همین که او در دانشگاه سکته کرده است نشان از این می دهد که دانشگاه فشار و مشکلات زیادی را برای او به وجود آورده است. او در ادامه می گوید: همه ما در دوران دکتری وضعیت بدی را سپری کرده ایم. وضعیت اقتصادی دانشجویان در دوره دکتری یکی از عواملی است که تنش زیادی را برای دانشجو ایجاد می کند.

وی در مورد مشکلات مالی در دوره دکتری می گوید: در این دوره بعد از ترم 8 به دلیل تمدید سنوات دانشجو باید هزینه های زیادی را متحمل شود. حتی هزینه اجاره خوابگاه براساس آیین نامه دانشگاه افزایش می یابد. دانشجوی روزانه ترمی 40 تا 50 هزار تومان باید تا ترم 8 بابت اجازه خوابگاه پول پرداخت کند. بعد از ترم 8 نیز این هزینه به ترمی 240 هزار تومان می رسد که هزینه غذا و رفت و آمد نیز برآن افزوده می شود. هم خوابگاهی مرحوم خجسته نیا در ادامه اضافه می کند: تمام بار و فشار مالی و نبود شغل مناسب به یک طرف، از طرف دیگر هم انسان برای پرداخت هزینه های کمرشکن نمی تواند دستی به سوی خانواده اش دراز کند. همین احساس شرمندگی غم سنگینی بر دل می گذارد اما مرحوم خجسته نیا یکی از دغدغه هایش رسیدن به مدارج علمی بالاتر بود و در پی دفاع از پایان نامه اش بود. دانشگاه پیش پای او موانع زیادی گذاشته بود. با وجود این که دوره دکتری معمولا 8 ترم تمام می شود اما او ترم 11 بود و همچنان برای دفاعش با مشکل روبرو شده بود و 4 سال در دانشگاه معطل مانده بود. او تمامی سخنان خود را در یک جمله خلاصه می کند و می گوید: تنها چیزی که می توانم بگویم این است که گروه روابط بین الملل دانشگاه تهران محلی برای نخبه کشی است.

مانع تراشی های دانشگاه برای نگه داشتن دانشجویان
هم دانشگاهی دیگر مرحوم خجسته نیا در این مورد می گوید: من با او از دوران کارشناسی ارشد در دانشگاه شهید بهشتی همکلاس بودم و نزدیک به 8 سال با او همکلاس بودم و او را از نزدیک می شناختم. من و او همیشه در حال رقابت با هم بودیم شاید این فضای رقابتی یکی از دلایلی بود که سبب می شد به هم زیاد نزدیک نشویم. اما به هر حال او فردی نبود که دست به خودکشی بزند. او همیشه در پی تحصیل و ارتقای سطح علمی خود بود.

او بیان می کند: این که گزارش شفاقی از دلیل مرگ او داده نمی شود به شایعات دامن می زند. چرا که با معاینه معمولی پزشک در زمان مرگ می تواند از مسمومیت فرد اگاهی یافت. ولی پزشک در زمان مرگ هیچ اطلاعاتی از طریق معاینه او نداده است. دانشجویان در دوره دکترا با مشکلات بسیاری روبرو هستند. از مشکلات مالی گرفته تا زندگی در خوابگاه. اما آنچه که برای مرحوم خجسته نیا بیش از تمامی اینها اهمیت داشت پیشرفت در مراحل علمی بود. هر فردی در زندگی خود مشکلات بی شماری دارد. که انباشته شدن آنها سبب می شود که صبر یک فرد لبریز شود و دست به چنین کاری بزند. اما این که مشکلات اقتصادی او آیا مسبب اصلی مرگ خجسته نیا بوده است یا خیر؟ به نظر من دلیل اصلی آن مشکلات و مسائلی بود که دانشگاه پیش پای او قرار می داد.

هم دانشگاهی مرحوم خجسته نیا که تمایلی برای ذکر نامش ندارد در ادامه از رفتار ناشایست مدیر گروه با مرحوم خجسته نیا یاد می کند و می گوید: مدیر گروه بین الملل دانشگاه تهران اجازه دفاع را به او نمی داد و مشکلات متعددی را برای او می تراشید. مدیر گروه روابط بین الملل دانشگاه تهران فردی است که اکثر دانشجویان روابط بین الملل با او مشکل دارند و از رفتار ناشایست و برخوردهای توهین آمیز او دلگیرند. بارها دانشجویان از رفتارها و مانع تراشی های او به رئیس دانشگاه شکایت کرده اند اما رسیدگی خاصی به این موضوع صورت نگرفته است. بنده به شخصه در زمان تصدی فرهاد رهبر ریاست دانشگاه تهران در این باره صحبت کردم اما هیچ رسیدگی نشد و او همچنان طی سالیانی به عنوان مدیرگروه روابط بین الملل دانشگاه تهران مشغول به کار است. او تصریح می کند: با وجود این که استاد مشاور اجازه دفاع را به طور رسمی به دانشجو می دهد اما مدیر گروه به طور غیر مستقیم می تواند با اعمال فشار برای دفاع پایان نامه برای دانشجو مانع تراشی کند.

شایعه ها همچنان سایه افکنده‌اند
بعد از گذشت 5 روز از مرگ مرحوم خجسته نیا اما در خوابگاه دانشگاه و در میان دانشجویان همچنان خبرها و شایعه هایی به گوش می رسد. هم خوابگاهی و هم دانشگاهی مرحوم خجسته نیا می‌گویند: بین دانشجویان شایعه شده است که افرادی از اورژانس به خوابگاه مرحوم خجسته نیا آمده اند و اتاق او را بازرسی کرده اند و سیانور را در اتاق او یافته اند. عده دیگری نیز می گویند مأموران اوژانس در زمان تحویل لباس های مرحوم خجسته نیا اعلام کرده اند که باید آنها را ضد عفونی کنند چرا که آغشته به سیانور است.

گرچه بعد از اظهار نظر وزیر علوم به عنوان مرجع بالادستی و گفت و گوی خانواده آن مرحوم به عنوان نزدیک ترین اشخاص به مرحوم خجسته نیا بخشی از سخنان را خنثی کرده است اما همچنان شایعات به قوت خود باقی است. با این حال آنچه در این میان حائز اهمیت است موانع و مشکلات دانشجویان در دانشگاه هاست؛ در شرایطی که در اکثر کشورهای پیشرفته تحصیل در مقطع دکتری یک شغل پر درآمد محسوب می‌شود متاسفانه هنوز در کشور ما نخبگان با هزینه‌های بسیار اقتصادی و فشار روانی ناشی از آن دست به گریبان هستند.