محدودیت‌آفرینی

نمایندگان مجلس هم‌زمان با اعلام وصول لایحه جامع انتخابات به طرحی رای داده‌اند که بر اساس آن دیگر هیچ نماینده‌ای حق ندارد پس از حضور در سه دوره متوالی مجلس کاندیدا شود. موافقان این طرح بر این باور هستند که چنین اقدامی سبب جوان‌گرایی، چرخش نخبگان، حذف «پدرخوانده‌ها»، حضور چهره‌های تازه و... می‌شود. اما آیا آنچه دیروز در مجلس تصویب شد همین‌قدر که موافقان مدعی شده‌اند پیشنهادی مناسب برای چرخش نخبگان و حضور چهره‌های تازه در مجلس خواهد بود؟پیش از آغاز پاسخ به این پرسش ذکر این نکته ضروری است که آنچه در مجلس مطرح و تصویب شده است می‌باید برای تبدیل به قانون و رسیدن به مرحله اجرایی شدن در شورای نگهبان قانون اساسی نیز تایید شود.

برای پاسخ به سوال طرح شده درباره این طرح نمایندگان مجلس شورای اسلامی ابتدا باید به این پرسش اندیشید که آیا علت عدم چرخش نخبگان در نهاد قانونگذاری و سایر ارکان قدرت به دلیل آن است که افرادی در چند دوره پیاپی رای آورده‌اند که حالا بتوان با حذف آنان از گردش نخبگان و چرخش مدیریتی سخن به میان آورد؟ به نظر می‌آید یکی از دلایل مطرح شدن چنین طرحی در بهارستان عدم پاسخ دقیق به این پرسش است.

با نگاهی به ساختار انتخاباتی ایران در سه دهه اخیر و به ویژه از بحران۸۸ به این سو شاهد آن هستیم که آنچه سبب عدم ورود شایستگان به قدرت شده است مقوله نظارت استصوابی است و ریشه حضور چند باره برخی افراد در مجلس در اغلب موارد به همین موضوع برمی‌گردد هنگامی که انتخاب‌کنندگان در میان کاندیداها افرادی که به نظر خودشان "انتخاب خوب" است را مشاهده نمی‌کنند مجبور می‌شوند تا میان "بد و بدتر" گزینه‌ای که انتخاب بد می‌دانند را به مجلس و یا دولت بفرستند و تا زمانی که امکانی برای انتخاب خوب به وجود نیاید همین چرخه معیوب ادامه یافته و نمایندگانی در چند دوره متوالی بر کرسی نمایندگی مجلس تکیه می‌زنند.

در نتیجه اگر نمایندگان مجلس به واقع تکرار انتخاب افراد را به هر دلیلی نادرست می‌دانند لازم بود به جای محروم کردن افراد تازه‌ای از حق انتخاب شدن فکری برای اهرم نظارت استصوابی شورای نگهبان می‌کردند.نکته دوم در این باره آن است که نمایندگان موافق این طرح بر اساس کدام تجربه بشری، یا شاهد تاریخی و یا استناد علمی به این نتیجه رسیده‌اند که انتخاب چند باره افراد برای نمایندگی مجلس نادرست است و ضرورت دارد با وضع قانون در برابر آن سدی ایجاد کرد؟ آیا اگر مردم به هر دلیلی تمایل داشتند افرادی را برای ده دوره متوالی برگزینند می‌توان این حق طبیعی انتخاب کردن را به بهانه آنچه نام چرخش نخبگان بر آن نهاده‌اند از مردم سلب کرد؟

با نگاهی به اصول قانون اساسی می‌توان به این نتیجه رسید که این اقدام نمایندگان مجلس در ایجاد محدودیت برای انتخاب مردم با روح و متن این میثاق ملی در تضادی آشکار است و به همین دلیل احتمالا شاهد رد شدن این طرح از سوی شورای نگهبان قانون اساسی نیز خواهیم بود.مطلب آخر آنکه بر اساس دو نکته پیش گفته می‌توان به این نتیجه رسید که طرح نمایندگان مجلس برای ممانعت از کاندیداتوری افراد پس از حضور در سه دوره مجلس نه تنها کمکی به حذف موانع شایسته‌گزینی نمی‌کند بلکه محدودیت‌آفرین است و مانعی تازه را علاوه بر نظارت استصوابی پیش روی کاندیداهای انتخابات قرار خواهد داد.