میگل هشترودی - روزنامه بهار
عدالت جنسیتی واژهای بود که تا قبل از دولت یازدهم برای کسی آشنا نبود. اما با به روی کار آمدن دولت یازدهم اولین چیزی که به دور از هر نگاه پوپولیستی میتوان دید همین واژه عدالت جنسیتی در عمل است. چندی پیش رئیس جمهور آزمون استخدامی یکی از مراکز دولتی را لغو کرد و تنها دلیل این کار این بود که عدالت جنسیتی در این آزمون رعایت نشده بود، با اینکه خیلیها این کار را پوپو لیستی دانسته و از آن به عنوان شویی برای نزدیک شدن به انتخابات یاد کردند اما واقعیت این است که واژه عدالت جنسیتی را در همه جای این دولت میتوان دید. از خانم مولاوردی که معاون رئیس جمهور در حوزه زنان و خانواده است گرفته تا معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست و حتی زهرا احمدیپور رئیس سازمان میراث فرهنگی که به تازگی بر این منصب نشسته است، تا رشد ٤٣درصدی زنان در حوزه دهیاری، 4 معاون وزیر و ٢ معاون استاندار زن و ٣ فرماندار و ٢٤ بخشدار زن همگی در این دولت بر مسند قدرت نشستهاند و این رشد جایگاه و حقوق زنان شایسته که بر مبنای صلاحیت و قابلیتهایی که هر یک دارا بودند صورت گرفته و نه صرفا به دلیل آشناییت دور و نزدیک با یکی از رجلان سیاسی، بر کسی پوشیده نیست.
اما حال که تنها دو هفته تا شروع انتخابات ریاست جمهوری باقی مانده در مناظرات زنده کاندیداهای ریاست جمهوری شاهد این هستیم که افرادی مثل آقای قالیباف که سابقه ایشان در زمینه عدالت جنسیتی و میزان سهم زنان در مدیریت شهری بر کسی پوشیده نیست از سهم 13 درصدی زنان از مدیریت شهری در شهرداری سخن میگویند.
حفظ و بازگرداندن تکریم و شان شخصیت زن به روش قالیباف
به یاد داریم که سال 93 در وانفسای تکاپوهای ملی برایترمیم آثار به جایمانده از خرابیهای دولتهای نهم و دهم در حیطههای مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، و تلاش برای جبران کرامت از دسترفته زن و مرد ایرانی، به یکباره بخشنامهای سر از آستین محمدباقر قالیباف شهردار وقت تهران درآورد که به اعتبار خودش بخشنامهای بدیع در امر سیاستگذاری فضای کار واشتغال ایران به شمار میرفت. به طوری که علاوه بر کارکنان شهرداری، رسانهها و دیگر مردم را در شوک فرو برد. موضوع بخشنامه لزوم استفاده از نیروی آقا در کلیه سمتهایی بود که در محدوده دفتر کار مدیران وجود دارند و به عبارت بهتر برقراری تفکیک جنسیتی در کلیه فضاهای کاری شهرداری تهران! دلیل ذکر شده برای این تصمیم شهردار تهران، حفظ و بازگرداندن تکریم و شان شخصیت زن مسلمان اعلام شد و شهردار تهران به عنوان ناجی زنان و مردان کارمندی معرفی شد که میخواهد از آنان در برابر آسیبهای ناشی از کار شانه به شانه زن و مرد محافظت کند. در این تصمیم تأکید شده بود که به منظور آسایش و آرامش بیشتر کارکنان با تغییرات مناسب، محل استقرار کارکنان زن و مرد مورد بازنگری و بهشکل جداگانه طراحی و اجرا شود.
بخشنامه مذکور اگرچه تنها در 5 خط نگاشته شده بود اما همراه با خود هیاهوی رسانهای و تبلیغاتی برای ساختن وجهه اسلامی باغیرت را برای قالیباف رقم میزد. تمام رسانههای تحت نفوذ شهرداری، خیلی زود پر شده بود از عکسها و مصاحبههای او که با ژستهای مختلف سعی داشت از خود، اسطوره یک کرامتبخش ارزشی بسازد.خبر که منتشر شد، موج انتقادات فعالان مدنی و حقوق زنان در رسانهها شدت گرفت تا اینکه محمدباقر قالیباف، شهردار پایتخت که سخنران پیش خطبه نماز جمعه تهران در ۲۷تیرماه93 بود به دفاع از تفکیک جنسیتی پرداخت و با این عبارت که «ما غیرت دینی داریم، حرف ما این است که نباید اجازه دهیم یک خانم در طول زمان معاشرت بیشتری با نامحرمان داشته باشد تا با محرمان خود و شوهر و فرزندش، زیرا این موضوع کانون خانواده را تحت تاثیر منفی قرار میدهد.» سعی داشت جوابی دندانشکن به مخالفان خود بدهد و همانطور که در جایی دیگر گفته بود آنها را ساکت کند.
اینگونه توجیهات قالیباف اما نتوانست برای او در مقابل انتقادات سپر شود. ضد و نقیضهای رفتار سیاسی قالیباف بر همگان روشن بود و همانطور که صادق زیباکلام استاد علوم سیاسی، در واکنش به این بخشنامه به اصطلاح ارزشی گفته بود دیگر هیچکس حتی لایههای سنتی و مذهبی اعتقادی به صداقت و سلامت انگیزههای او نداشتند. چه بسا که رویکردش به کار زنان در جایگاه کاندیداتوری انتخابات ریاست جمهوری یک چیز و در قامت یک مدیر شهری به کل چیز دیگری بود. شاهد اینکه او در یکی از سخنرانیهای تبلیغاتیاش، با تاکید بر اینکه در مجموعه شهرداری تهران چندین معاون زن مشغول به کارند، گفته بود: «استخدامهای ما براساس قابلیت خانمها است.» در حالیکه در بخشنامه تفکیک جنستی نیروی کار در شهرداری تهران، به کلی عوض شده بود و گویی غیرت و تعصب، استخدام کارمند برمبنای جنسیت را جایگزین استخدام بر مبنای صلاحیت و قابلیت کرده بود.
سهم واقعی زنان از مدیریت شهری
در شهرداری
حالا مردی با چنین پیشینه درخشان در امر عدالت جنسیتی از سهم زنان در مدیریت شهری سخن میگوید و جالبتر اینکه خود را مدافع حقوق از دست رفته زنان میداند. بعد از اظهارات قالیباف در مورد سهم 13درصدی زنان از مدیریت شهری، محمد حقانی، عضو شورای شهر تهران ادعای شهردار را رد کرده و حضور یک زن در بین مدیران ارشد شهرداری تهران که تنها چند ماه از حکم انتصاب او میگذرد را اقدامی نمادین و نمایشی برای فرار از این واقعیت دانسته بود که مبادا گفته شود سهم زنان از مسئولیتهای ردهبالای شهرداری تهران صفر درصد است. او گفته بود: بیش از 17 درصد کارکنان شهرداری را زنان تشکیل میدهند اما تنها یک درصد زنان در پستهای ارشد مدیریتی این مجموعه جای گرفتهاند. زنان شاغل در مدیریت شهری، عموما زنان تحصیلکرده و توانمندی هستند که بهعنوان کارمند ساده در بخشهای مختلف این مجموعه بزرگ، مشغول به کار هستند. درحالحاضر شهرداری تهران متشکل از 120 مدیر ارشد است که نیمی از آنها را معاونان و مشاوران شهردار و شهرداران مناطق و نیمی از آنها را نیز مدیران عامل سازمانها و شرکتها، مؤسسات و ستادهای زیرمجموعه شهرداری تهران تشکیل میدهند؛ بااینحال، فقط یک پست از این 120 پست به زنان اختصاص یافته است. ازجمله پستهایی که در طی این دوره زنان موفق به تصدی آنها در شهرداری تهران شدهاند، میتوان به مشاور امور زنان شهردار، مدیرکل امور زنان شهرداری و مسئول ستاد توانمندسازی زنان خودسرپرست اشاره کرد.
او در ادامه گفته بود که آقایان چارهای جز سپردن این مشاغل زنانه، به زنان را نداشتهاند. اختصاص سهم یک درصدی به زنان در مشاغل ردهبالای مدیریتی شهرداری تهران، نشاندهنده نوع نگاهی است که آقایان نسبت به زنان و جایگاه آنها دارند. این درحالی است که با انتصاب زهرا مشیر، همسر محمدباقر قالیباف بهعنوان مشاور امور زنان شهردار تهران نیز عملا یک تقسیم کار خانوادگی صورت گرفته که پس از آن، دیگر نصیب هیچیک از کارکنان زن شهرداری تهران نشد.
سهم زنان از مدیریت شهری تنها به همسر شهردار سپرده شد
همین سخنان بود که نظرها را به سمت سهم زنان از مدیریت کلان شهری جلب کرد. بیش از یک دهه از مدیریت محمد باقر قالیباف در شهرداری تهران میگذرد و در این سالها کمترین درصد مشارکت در مدیریت کلان شهری نصیب بانوان توانمند شده است. هر چند که نمیتوان حضور «زهرا مشیر» همسر قالیباف را در یکی از سطوح کلان مدیریتی نادیده گرفت اما بی شک در ساختار نیروی انسانی شهرداری تهران بانوان بیشماری فعالیت دارند. بهراستی تا چهاندازه شهردار تهران گوی و میدان را به زنان سپرده است و از مدیریت پایتخت سهمی برای آنان قائل شده است؟ معاونت مالی و اقتصاد شهری، معاونت فنی و عمرانی، معاونت شهرسازی و عمرانی، معاونت برنامهریزی توسعه شهری و شورا، معاون شهردار و رئیس سازمان حمل و نقلترافیک، معاونت خدمات شهری و محیط زیست، معاونت امور اجتماعی و فرهنگی، معاونت هماهنگی و امور مناطق، معاونت توسعه منابع انسانی از جمله مناصبی هستند که در ۱۲ سال گذشته در شهرداری تهران تنها به مردان سپرده شد. اینکه مدیریتهای کلان شهری به دور از شایسته سالاری تنها به دلیل آشناییهای دور و نزدیک با کرسی نشینان قدرت تقسیم شود کاری تازهای نیست. در دوره نهم و دهم ریاست جمهوری نیز شاهد این بودیم که پستهای مدیریتی تبدیل به کار گروههای خانوادگی شده و هر چه مقداره آشنائیت بیشتر میشد منصب بالاتر و کرسی قدرت بزرگتر بود. حالا نمونه کوچکی از آن را میتوان در شهرداری تهران دید. اینکه گفته 13 درصدی آقای قالیباف به یک درصد تبدیل شده و تنها زنی که در مدیریت کلان شهرداری تکیه زده همسر جناب آقای قالیباف است و با این تفاسیر هنوز هم آقای قالیباف دم از سهم زنان در عرصه مدیریت شهری میزنند و مدافع حقوق زنان هستند جای بسی تامل دارد.
بعد از 12 سال تنها سهم زنان از مدیریت شهری تنها یک شهردار زن
شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس جمهور در حوزه زنان و خانواده پس از اظهارات شهردار تهران در دور دوم مناظرات با اشاره به نرگس معدنیپور شهردار منطقه 13 تهران که قبلا مدیرکل امور بانوان شهرداری تهران بوده است در توئیتر خود نوشت: یک شهردار زن پس از 12 سال، تنها سهم زنان از مدیریت شهری تهران است.و حالا با این مقایسه، بیش از پیش میتوان به جایگاه زن در دولت یازدهم پی برد که در عرض 4 سال زنان شایسته زیادی را بر کرسی قدرت نشاند و شهرداری تهران که با گذشت 10 سال تنها یک زن را بر کرسی قدرت نشانده زن دیگری که معاونت شهرداری در امور بانوان را بر عهده دارد همسر خود شهر دار است. به واقع سهم زنان در شهرداری تهران چقدر است و اگر رویای آقای قالیباف در مورد ریاست جمهوری به وقوع بپیوندد سهم زنان در کرسیهای بزرگ قدرت در کل کشور چقدر خواهد بود؟