درنگی در گزارش تكان‌دهنده وزیر کشور

رضا صادقیان

---

گروه سياسي: روز دوشنبه 17 خرداد، رحمانی فضلی در صحن علنی مجلس حضور پیدا کرد و گزارشی نسبتا تکان دهنده از وضعیت اجتماعی امروز کشور به بهارستان نشینان تقدیم کرد. گزارشی که به گفته وزیر کشور طی 3 جلسه‌ی 3 ساعته و با حضور رهبر انقلاب بررسی شده است.

لازم است از شخص وزیر و مسولانی که تلاش می‌کنند اندکی دریچه‌های اطلاع‌رسانی در حوزه جامعه را گشوده نگاه دارند تشکر کرد، حداقل آنکه شايد بعد از شنیدن- خواندن سخنان وزیر کمتر شاهد برچسب زدن به محققان علوم اجتماعی و جامعه شناسی باشیم که به سیاه‌نمایی و تاریک‌بینی متهم می‌شوند. شاخص‌های اصلی سخنان وزیر در مجلس چنین بود.

1. نبود اعتماد عمومی، از اثرگذاری برنامه‌های کلان کشور می‌کاهد.
2. عدم مدیریت درست درحوزه تنوع اقوام و مذاهب در کشور، به انشقاق اجتماعی تبدیل می‌شود.
3. نظام بوروکراسی، کاملا متمرکز و بدون واگذاری اختیارات به مناطق است.
4. 11 میلیون حاشیه‌نشین در کشور؛ تمرکز حاشیه‌نشینی در تهران، مشهد و اهواز.
5. وجود 3/5 میلیون نفر بیکار در کشور.
6. 36 درصدازدواج‌ها منجر به طلاق می‌شود.
7. 60 درصد زندانی‌های کشور با اعتیاد و مواد مخدر در ارتباط هستند.
8. سالانه 600 هزارنفر وارد زندان‌ها می‌شوند.

گزارش وزیر کشور را می‌توان در نگاه اول تکان دهنده خواند، حیرت کرد، آشفته شد و انگشت گزید از این همه بحران اجتماعی که دور و بر ما می‌چرخد و می‌چرخد، شاید روزی روزگاری خودمان را نیز در گرداب شکل گرفته گرفتاری‌های نوین جامعه غرق کند. از منظری و چنانچه خواننده و یا شنونده گزارش آقای وزیر با مشکلات اجتماعی کشور تا حدودی آشنا باشد، شنیدن و خواندن این‌گونه گزارش‌ها تاثیری در خواننده نخواهد داشت.

سخنانی است که کم و بیش کارشناسان و اهل فن به آنها اشاره کرده بودند، نوشته بودند و گاه در نشریات علمی پژوهشی نیز منتشر، خوانده و شاید به دیگران سفارش شده آنان نیز مقاله علمی را نگاهی بیندازند و به بخشی دیگر از آسیب‌های اجتماعی آشنا گردند. شاید بتوان گزارش وزیر را صدای بلند و رسا همان گفتارهای تحقیقی به حساب آورد، گفته‌هایی که زیاد تکرار شده ولی کمتر شنیده شده‌اند. مقالات علمی که در میان اهل فن دست به دست گشته و درباره آنها گفتگو شده است.

می‌توان به دو نمونه از همین نوشتارهای علمی اشاره کرد. مقالاتی که بازتاب دهنده بخشی از واقعیت‌های اجتماعی ایران امروز است و نویسندگان آن کوشش کردند براساس داده‌های آماری و با دوری جستن از جدل‌های سیاسی حرکتی علمی را سامان دهند. یکم: کتاب گزارش وضعیت اجتماعی ایران طی سال 1380 تا 1389 منتشر شده توسط موسسه رحمان. دوم: کتاب گزارش وضعیت اجتماعی زنان در ایران 1380 تا 1390 که توسط نشر نی منتشر شده است.

با نگاهی گذرا به فهرست همین دو اثر می‌توان به وجود گسترده آسیب‌های اجتماعی ایران در حوزه‌های گوناگون پی برد. مسائلی چون افزایش طلاق، وضعیت مسکن، آمارهای خودکشی، کاهش اعتماد عمومی، مهاجرت دانش‌آموخته‌های برتر دانشگاهی به خارج از کشور و عنوان‌های دیگر. اینکه چرا سیاست‌گذاران و کارگزاران سیاست، اجتماع و فرهنگ چندان به چنین پژوهش‌هایی وقعی نمی‌نهند انعکاس دهنده نگاه آنان به علوم اجتماعی و تحقیقات انجام شده است، به نگرش مهندسی آنان در مسائل فرهنگی و اجتماعی بازمی‌گردد، به افکاری که همچنان گمان دارد با صدور پی در پی بخش‌نامه‌های داخلی و یا مسدود‌سازی مسیر اندیشه‌های متفاوت می‌توان به آرامش رسید و به آسانی از بحران‌های جامعه دور شد و در بدترین حالت ممکن برای مخفی‌سازی بحران‌ها و آسیب‌های اجتماعی اقدام به جعل آمار و آمارسازی کرد، آمارهایی که فرسنگ‌ها با واقعیت جامعه و مشکلاتی که مردم با آنان دست و پنجه نرم می‌کنند فاصله دارد.

شماری از مدیران به جای استفاده از چنین پژوهش‌هایی تلاش دارند مقالاتی از این دست را در کشوی میز خود داشته باشند، به دیگران نشان ندهند و در نهایت دلخوش از خرج کردن بودجه تعریف شده در جهت امر پژوهش باشند! فرض نماییم که با کمک چند کارشناس آمار و گرد کردن اعداد به سمت پایین موفق شدیم نرخ بیکاری را تک رقمی نماییم، آمار طلاق را مخفی کنیم، اعتیاد به مواد مخدر و مصرف مشروبات الکی را کمرنگ جلوه دهیم و گمان کنیم روز به روز سرمایه اجتماعی به صورت انباشتی درمی‌آید و. . . با چنین حرکتی آسیبی به دیگر مشکلات کشور افزوده‌ایم. مسئله آمار و سرشماری را به موضوعی غیرقابل استناد مبدل کردیم، به جو بی‌اعتمادی دامن زده‌ایم و کوشش کردیم به ناظران جامعه اطلاعات غلط بدهیم، خلاصه آنکه گمان می‌کنیم همه را به غیر از شخص خودمان فریب داده‌ایم در صورتی که واقعیت را نمی‌توان کتمان کرد!

گزارش وزیر کشور مهم است، چرا که پژواک وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کشورمان است. براساس آخرین داده‌های آماری موجود در کشور تهیه و قبل از مطرح شدن در صحن علنی مجلس در میان سران سه قوه و در حضور مقام رهبری به بحث گذاشته شده است. چنانچه مباحث مربوط به گزارش وزیر کشور با تعلل و تنبلی مسئولان روبرو گردد و اندرزهای مسولان دلسوز شنیده و اجرا نگردد و اگر همانند سال‌های قبل پژوهش‌های کارشناسی شده و مقالات علمی صرفا در نشریات علمی پژوهشی منتشر گردد و به آمارها و نتایج آنان وقعی گذارده نشود چند صباحی دیگر آسیب‌های اجتماعی از مرز هشدار گذشته و دامنه‌اش به بسیاری از حوزه‌ها کشیده خواهد شد. احتیاط کنیم، خیلی زود، دیر می‌شود.